آسیب های فضای مجازی به فرزندان خانواده

والدین و فرزندان

روابط مستحکم و صحیح والدین و فرزندان، می‌تواند قوام و دوام خانواده و به‌تبع آن جامعه را تضمین کند. متأسفانه این روابط با ورود فضای مجازی به خانواده‌ها، دستخوش تغییرات ناخوشایندی شده است که به برخی از این موارد اشاره می‌شود:

1- کاهش رابطه آموزشی- تربیتی والدین با فرزندان

یکی از آسیب‌های شایع فضای مجازی، کاهش رابطه آموزشی – تربیتی والدین با فرزندانشان است. امروزه دیگر فرزندان سؤال و ابهامات خود را برای والدین و اولیاء تربیتی خود مطرح نمی‌کنند، بلکه با در اختیار داشتن یک ابزار ارتباطی و اتصال به اینترنت، خود را بی‌نیاز از هر مربی و آموزگاری (خصوصاً والدین) می‌دانند. اینان به دلیل سهولت دسترسی به هر نوع محتوایی و طرح پرسش‌های خود در محیط مجازی و دسترسی به پاسخ (صرف‌نظر از درست یا نادرست بودن پاسخ)، ضرورتی برای گفتگو با والدینشان درزمینهٔ ابهامات خود نمی‌یابند.

از سوی دیگر، والدین نیز به دلیل سبک زندگی جدید و اشتغالات فراوان، امور آموزشی و تربیتی فرزندان خود را به دیگران (خصوصاً فضای مجازی)، واسپاری کرده‌اند. به دلیل کاهش رابطه آموزشی و تربیتی، کودکان و نوجوانان، والدین خود را صرفاً متکفل امور اقتصادی خود دانسته و درزمینهٔ تربیتی و آموزشی، شأنی برای آنان قائل نیستند.

2- غفلت از نیازهای عاطفی فرزندان

فرزندان خصوصاً در دوران طفولیت به توجه بیشتر والدین خود نیازمند هستند. متأسفانه افراط‌وتفریط در استفاده از ابزارهای رسانه‌ای و ارتباطی در میان خانواده افزایش‌یافته است. وقت‌گذرانی در فضای مجازی، موجب غفلت والدین از نیازهای کودکان و سرخوردگی آنان می‌شود. 

این وضعیت باعث می‌شود فرزندان از دو طریق آسیب ببینند: از یک‌سو فرصت صمیمیت، گفت‌وگو و بسیاری از تعاملات والدین فرزندی را از دست می‌دهند و از سویی دیگر، نیازهای تحصیلی، اجتماعی و عاطفی کودکان تأمین نمی‌شود که بسیاری از این غفلت‌ها، عامل رشد خشونت‌های رفتاری برون‌ریز، خودکم‌بینی، عدم جسارت در برابر مشکلات و احساس عدم پذیرش در میان خانواده و همسالان در کودکان است.[1]

3- کاهش میزان نظارت و کنترل خانواده

گسترش فضای مجازی و امکان دسترسی کودکان، نوجوانان و جوانان به آن در هر زمان و مکانی، به یکی از دغدغه‌های استرس زای خانواده‌ها تبدیل شده است. از آنجاکه کاهش کنترل بر عملکرد فرزندان هنگام حضور آنان در فضای مجازی، زمینه برای انحراف و رفتارهای خارج از قانون، عرف و شرع فراهم می‌کند،، اضطراب و نگرانی شدیدی در والدین نسبت به مسائل تربیتی فرزندانشان بوجود آمده است. عدم آموزش کافی والدین درباره ماهیت و عملکرد فضای مجازی و قابلیت‌های ابزارهای ارتباطی چون تلفن‌های همراه هوشمند، تبلت و رها بودن فضای مجازی، پیامدهای این آسیب را تشدید کرده است. کاهش میزان نظارت و کنترل خانواده بر فرزندان و فاصله دیجیتالی بین والدین و فرزندان، منجر به دو آسیب جدی می‌شود:

الف)- ناتوانی والدین در آموزش فرزندان

 بچه‌ها با در دست داشتن یک دستگاه ارتباطی قدرتمند متصل به اینترنت، خود را بی‌نیاز از آموزش والدین و مربیان سنتی می‌بینند. از طرفی و والدین هم فاصله خود با فرزندانشان را بسیار زیاد می‌بینند و امکان آموزش به آن‌ها را با وجود اینترنت، بسیار بعید می‌دانند. به دلیل سرعت بالای کودکان در یادگیری استفاده از ابزارهای ارتباطی مانند گوشی و تبلت، فاصله بسیار زیادی میان والدین و فرزندان در آگاهی نسبت به فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود دارد. به همین دلیل عملاً والدین به‌جای الگو و راهنما بودن، به پیرو فرزندان خود تبدیل‌شده و چند گام از فرزندان خود عقب هستند. در چنین وضعیتی، کودکان و نوجوانان به‌راحتی می‌توانند والدین خود را نسبت به عملکرد واقعی خود در فضای مجازی فریب دهند و هر آنچه خواستند انجام دهند.

ب)- کم‌رنگ شدن تربیت دینی با گسترش فضای مجازی

رسانه‌ها را پس از پدر و مادر باید ضلع سوم تربیت فرزندان دانست. تا پیش‌ازاین تلویزیون ضلع اصلی این تربیت بود، اما اکنون فضای مجازی نه‌تنها دیگر رسانه‌ها را به حاشیه رانده بلکه عملاً نقش کلیدی والدین را نیز در امر تربیت خنثی کرده است. در حال حاضر، فضای مجازی بر همه امور تربیتی و اخلاقی خانواده‌ها سایه افکنده است به‌گونه‌ای که خود والدین نیز از فضای مجازی تأثیر گرفته‌اند و نقش خود را در تربیت فرزند فراموش کرده‌اند. آلوده شدن تنها یکی از والدین به فضای مجازی می‌تواند آثار سوء تربیتی برای دیگر اعضای خانواده داشته باشد. در حال حاضر بسیاری از والدین به دلیل احساس خلأهای عاطفی و فرهنگی و اقتصادی، از فضای مجازی برای پر کردن آن استفاده می‌کنند. از این رو جلوه‌های دینی تربیت، تحت‌الشعاع این محیط قرارگرفته است. این آسیب زمانی خودنمایی می‌کند که فرزندان متوجه استفاده نادرست و سوء والدین خود از فضای مجازی شوند؛ در این صورت حتی رفتارهای دینی و مذهبی والدین نیز تأثیر خود را در کودکان از دست خواهد داد.^[2]

4- خروج محوریت تربیتی از کانون خانواده

به دلیل عدم شناخت والدین نسبت به تأثیر، کارکرد و ماهیت رسانه‌ها و جهل نسبت به عوارض واسپاری تربیت فرزندان به محیط‌های خارج از کانون خانواده، طی مدت حدود 30 سال، امور بخش قابل توجهی از امور تربیتی فرزندان، توسط رسانه‌ها انجام می‌شود. در بدو امر، به دلیل اعتماد فراوان مردم به رسانه ملی، باوجود ضعف‌ها و آسیب‌های پیدا و پنهان آن، خانواده‌های بسیاری عملاً تربیت فرزندان خود را به رسانه ملی سپردند. اینان با این تصور که سرگرم شدن فرزندان با تلویزیون می‌تواند باری از دوش تربیت آنان بردارد، ساعات زیادی فرزند خود را با تلویزون تنها گذاشتند. با ورود رسانه‌های دیجیتالی چون فضای مجازی تا حد زیادی صداوسیما به حاشیه رفت و آن نظارتی که بر برنامه‌های تلویزیونی وجود داشت، بر محتوای فضای مجازی وجود ندارد. شوربختانه باید گفت همان اعتماد به رسانه ملی باوجود تفاوت فاحش در ماهیت و ساختار و عملکرد به فضای مجازی نیز تسری پیداکرده است.

حضور در گروه‌های گوناگون شبکه‌های اجتماعی و مواجهه با سایت‌های رنگارنگ اینترنتی به همراه بازی‌های ویدئویی و نرم افزارهای آموزشی، محوریت تربیت را از کانون خانواده ربوده و در اختیار گردانندگان محیط مجازی قرار داده است. البته فضای مجازی هم آموزش و هم پرورش کودکان و نوجوانان را در اختیار گرفته و هم در بعد مشاوره و راهنمایی، هدایتگری آنان را نیز متکفل شده است.

5- فرزند سالاری و تمرد فرزندان در برابر والدین

فرزند سالاری زائیده سبک زندگی و فرهنگ غربی است. صهیونیزم بین الملل مدیریت مستمر فضای مجازی و مهندسی اطلاعات و ارتباطات، در ترویج این فرهنگ در میان دیگر ملت‌ها موفقیت چشم‌گیری داشته‌اند. دسترسی بدون محدودیت به فضای مجازی و مشاهده فیلم، ویدیو موزیک و سایر آثار هنری و تصویری غربی که در سراسر این آثار تحقیر و توهین به والدین امری عادی تلقی می‌شود، زمینه را برای تمرد فرزندان در برابر والدین فراهم آورده است. باکمال تأسف تأثیر این فرهنگ نه‌فقط در میان کاربران عادی که در میان مدیران فرهنگی، تولیدکنندگان برنامه‌های رسانه ملی و سینماگران و هنرمندان نیز محسوس می‌باشد. فیلم‌های و سریال‌های تولیدشده در رسانه ملی، مقالات روزنامه‌ها و آثار هنری و تصویری ارائه‌شده در سایت‌ها، کانال‌های ایرانی و فارسی‌زبان، صفحه توییتری یا فیس‌بوکی هنرمندان، سلبریتی‌ها و ...همه به بخشی از حلقه ترویجی این جریان فرهنگی منحط تبدیل‌شده‌اند. متأسفانه در این میان بسیاری از شخصیت‌های مشهور و سلبریتی فضای مجازی نیز خواسته یا نخواسته در فضای مجازی به ترویج این فرهنگ کمک کرده‌اند.

اینترنت شکاف میان نسل‌ها را بیشتر کرده است و اکنون شکاف میان نسل دوم و سوم علاقه‌مند به اینترنت نیز آشکارشده، به‌گونه‌ای که هیچ‌یک زبان دیگری را نمی‌فهمند. امروزه با ورود وسایل و فن‌آوری‌های جدید به عرصه خانواده‌ها شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعت‌های متمادی در کنار یکدیگر می‌نشینند، بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند. ما دیگر کمتر نشانه‌هایی از آن نوع خانواده‌هایی را داریم که والدین و فرزندان دور هم نشسته و درباره موضوعات مختلف خانوادگی و کاری باهم گفتگو کرده و نظرات همدیگر را راجع به موضوعات مختلف جویا شوند. در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گرائیده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت‌های اجتماعی و تجربه‌های زیستی مختلف زندگی را از دیدگاه خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر می‌کنند. نسل دیروز (والدین) احساس دانایی و باتجربگی می‌کند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پیشرفت‌های روز است، در برابر آن‌ها واکنش نشان می‌دهد و چون از پس منطق و نصیحت‌های ریشه‌دار و سرشار از تجربه آن‌ها برنمی‌آید به لجبازی روی می‌آورد.[3]

6- کاهش احترام به والدین

کاهش احترام به والدین ازجمله مواردی است که بسیاری از خانواده‌ها نسبت به آن گله‌مند هستند. فضای مجازی، زمینه کاهش احترام والدین را از دو جهت مهیا می‌سازد:

• کاهش ارتباطات آموزشی – پرورشی – عاطفی، منجر به کاهش احترام فرزندان به والدین می‌شود. انسان‌ها ذاتاً به کسانی احترام می‌گذارند که در سه محور یادشده با آنان ارتباطات مستحکم داشته باشند.
• برخی پایگاه‌ها در اینترنت به فرزندان یاد می‌دهند که به نصایح و صحبت‌های والدین خویش اهمیت نداده و به بهانه‌های مختلف ازجمله قدیمی بودن این سخنان و حضور در عصر فضای مجازی و دیجیتال در مقابل آنان بایستند. همچنین  به نوجوانان آموزش می‌دهند که چگونه به اهداف خود دست یابند و به چیزی که می‌خواهند، خارج از قواعد خانواده، برسند. اینترنت آمریکایی به آنان تعلیم می‌دهد که چطور مطالبات خود را از پدر و مادر درخواست نمایند و از چه طریقی شانه از زیر بار خواسته‌های والدین خویش خالی کنند. فضای مجازی به آنان یاد می‌دهد که فقط به حرف‌های به‌اصطلاح امروزی گوش دهند و بر هدفی که مقصودشان است، اصرار ورزند. برخی صفحات وب در اینترنت راهکارهای مخالفت با والدین و فرهنگ فرزند سالاری را به آنان تعلیم داده، در پاره‌ای اوقات به‌طور غیرمستقیم خشونت علیه والدین را نیز توصیه می‌کنند.[4]

---

[1]. والدین معتاد به فضای مجازی و تنهایی کودکان؛ تاریخ و زمان انتشار خبر: 18 / 7 / 1396؛ 13:7؛ کد خبر: 82691249 (6204649)؛

[2]. کودکان و نوجوانان قربانی تکنولوژی؛ کد خبر 312144 ؛ تاریخ انتشار: 20 / 7 / 1394؛ زمان: ۰۹: ۵۱: ۱۲؛

https://www.ilna.ir/بخش-استان-ها-15/312144-کودکان-نوجوانان-قربانی-تکنولوژی

[3]. مقاله: رابطه بین تأثیرات منفی فضای مجازی و تربیت دینی خانواده‌ها؛ تاریخ و زمان انتشار: 11 آذر 1395, 19:46؛

[4]. اینترنت و چالش‌های تربیتی فرزندان؛ تاریخ انتشار: 22/ 9 / 1391؛ منبع: فصلنامه ره‌آورد نور شماره 27؛