تعریف فناوری :: بصیرت رسانه «مرشدخان»

امیرحسین احمدنیا ، محقق و پژوهشگر حوزه رسانه
۴۷۲۷

فناوری یا تکنولوژی جزء آن دسته از واژه‌هایی است که تعاریف و مفهوم شناسی فراوانی درباره آن ارائه شده است؛ در اینجا، ابتدا به این تعاریف آن اشاره کرده و سپس، تعریف نهایی و جامع را برمی‌گزینیم.

فرهنگ فارسی معین در معنای لغوی واژه «فناوری» دو معنا را لحاظ کرده است: نخست این‌که، به معنای «تکنولوژی، علم به صنایع و حرفه‌هاست» و دیگر این‌که، به معنای «مجموع اصطلاحات فنی و صنعتی» می‌باشد.[1]

ابتدا به چند تعریف از کتاب مبانی و مدیریت فناوری اطلاعات اشاره شده و سپس، تعاریف دیگری به دنبال آن خواهد آمد:

o فناوری: کلیه دانش‌ها، فرآیندها، ابزارها، روش‌ها و سیستم‌های به‌کاررفته در ساخت محصولات و ارائه خدمات است.[2]
o فناوری عبارت است از مجموعه‌ای از فرایندها، روش‌ها، فنون، ابزار، تجهیزات، ماشین‌آلات و مهارت‌هایی که توسط آن‌ها کالایی ساخته می‌شود یا خدمتی ارائه می‌گردد.[3]
o فناوری عامل تبدیل منابع طبیعی، سرمایه و نیروی انسانی به کالا و خدمات است که عناصر متشکله و یا ارکان آن عبارت است از: سخت‌افزار، انسان‌افزار یا نیروی انسانی متخصص، فناوری متبلور در اسناد و مدارک یا اطلاعات، سازمان‌ها یا نهادافزار.[4]
o فرهنگ لاروس: فناوری، به مطالعه ابزارها، شیوه‌ها و روش‌های مورد انتظار و مورداستفاده در حوزه‌های گوناگون صنعت اطلاق می‌شود.[5]
o تکنولوژی عبارت است از دانش و مهارت‌های لازم برای تولید کالا و خدمات که حاصل قدرت فکری و شناخت انسان و ترکیب قوانین موجود در طبیعت می‌باشد.[6]
o تکنولوژی استعمال علم در احتیاجات روزانه زندگی است، فواید آن بی‌شمار است اغلب آن‌ها نیکو و بعضی نکوهیده هستند از آن جمله است بهره‌کشی از آدمی و بندهٔ ماشین شدن انسان و پرستش ماشین و در پایان همه، آخرین آفریدهٔ شیطانی آدمی یعنی، بمب اتمی.[7]
o انسان برای این‌که محیط طبیعی پیرامون خود را برای زندگی آماده کند از آب‌وخاک و سنگ و چوب و گیاهان و حیوانات استفاده می‌کند تا بتواند از آن‌ها ابراز و ادوات تهیه کند؛ یعنی، ابزار و ادواتی که حیات فرهنگی جوامع به آن‌ها بسته است، صور اجتماعی، فعالیت‌های تکنیکی را عرضه می‌کنند... درمجموع، شناخت این‌گونه ابزار و ادوات و نحوهٔ کاربرد و شرایط استفاده از آن‌ها را تکنولوژی می‌گویند.[8]
o تکنولوژی ریشه یونانی دارد و از دو کلمه Techne و Logic تشکیل شده است. Techne به معنی هنر، مهارت و آن چیزی است که آفریده انسان، بشر و در مقابل Arche به معنی آفریده خدا می‌باشد. Logie یا Logic در یونان قدیم به معنی علم، دانش و خرد به کار می‌رفته است. به‌این‌ترتیب، تکنولوژی در ترکیب این دو کلمه هنر و مهارت در دانش و علوم را تداعی می‌کند و این مفهوم نهفته است که انسان خردمند در تعامل با طبیعت به قوانین عام آن دست می‌یابد و با بازآفرینی این قوانین در محیط و شرایط دلخواه کاربردهای مورد نظر خود را ایجاد می‌نماید.[9]
o تکنولوژی عبارت است از دانش فنی؛ [و] صنعت مجموعه آفرینندگی‌های انسانی است که می‌کوشد تا طبیعت را تحت اراده خودش قرار بدهد. [10]
o گالبریت: تکنولوژی عبارت است از کاربرد سامانمند تکنولوژی علوم و یا نوع دیگری از دانش و اطلاعات نظام‌یافته کـه در جهت عملیاتی کردن نیازها مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. [11]
ارنست: تکنولوژی به‌عنوان راه‌کارها و اهدافی تلقی می‌شود که انسان‌ها را به تولید ماهرانه و اثربخش رهنمون می‌کند، تکنولوژی به مؤلفه‌هایی گفته می‌شود که هنرمندانه توسط انسان‌های باتجربه، با اطلاعات و دانش به‌کار گرفته می‌شوند و آنان را به خلق ایده، محصول یا سرویس نائل می‌کند. [12]
رونبرگ و فریشتاک: تکنولوژی عبارت است از دانش مربوط به محصول، فرآیند و سازمان تولید که برای تولید کالا و خدمات به‌کار گرفته می‌شود. [13]
نژی: تکنولوژی در مطالعات مردم‌شناسی به ابزاری اشاره دارد که انسان‌های نخستین برای حفظ بقای خـود به‌کار می‌برده‌اند؛ امروز کاربرد تکنولوژی به‌طور عمده اشاره به اسباب تکنیکی نظیر ماشین‌ها، ابزار و تجهیزات، خودروها، کشتی‌ها و ساختمان‌ها و بزرگراه‌ها دارد. [14]

با توجه به معانی مختلفی که درباره واژه فناوری یا تکنولوژی ارائه شده، باید به این نکته توجه داشت که وجود تعاریف فراوان و مختلف از یک موضوع، بیان‌گر ضعف و ناتوانی تئوری و عملی آن نیست بلکه، این کثرت معانی و تعاریف به خاطر این است که موضوع فناوری یا تکنولوژی یک مقوله پیچیده، نوظهور، گسترده، ژرف، عمیق و پرکاربرد است.

بعد از بیان تعاریف و مفهوم‌شناسی‌های مختلف، اینک با یک جمع‌بندی به بیان تعریف جامع و نهایی می‌پردازیم:

«فناوری یا تکنولوژی به معنای به‌کار گرفتن عملی منظم و جهت‌دار از معلومات علمی (همه دانش‌ها)، قدرت فکری، تجربیات، دستاوردهای علمی، ایده‌ها، ابزارها، روش‌ها، فنون، تجهیزات، ماشین‌آلات، صنایع، مهارت‌ها، منابع طبیعی، سازمان‌ها، سرمایه و نیروی انسانی، شناخت انسان و ترکیب قوانین موجود در طبیعت برای تولید کالا، خدمت، فراورده‌های مطلوب جامعه، ساختن ملزومات و مصنوعات است.»

[1]. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، انتشارات نامَن، 1384 هـ. ش، ذیل واژه «فناوری».

[فناوری (فَ وَ) (اِ.): 1 ـ تکنولوژی، علم به صنایع و حرفه‌ها. 2 ـ مجموع اصطلاحات فنی و صنعتی.]

[2]. همان.

[3]. همان.

[4]. همان.

[5]. همان.

[6]. عباسپور، مجید، تکنولوژی و جهان امروز، تهران، صدرا، 1366 ش، ص ۲۱۲.

[7]. سارتون، ژرژ (جرج)، شش بال علم، ترجمه احمد آرام، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1364 ش، ص ۱۱.

[8]. روح‌الامینی، محمود، مبانی انسان‌شناسی، تهران، عطار، 1374 ش، چاپ چهارم، ص ۹۸-۹۹.

[9]. کریمیان، مهدیه، تکنولوژی و فرهنگ، تهران، دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی، مقطع کارشناسی رشته مدیریت امور فرهنگی، پاییز 1389 ش، ص 2.

[10]. همان.

[11]. همان.