ارکان فضای مجازی ( رکن دوم : کاربر)

جامع هدف تمامی خدمات، قالب، محتوا، سخت‌افزار و نرم‌افزارهای تولیدشده در فضای مجازی، کاربران هستند. درواقع مالکان و گردانندگان فضای مجازی مدعی هستند که هدف نهایی ایجاد تمامی ابعاد گوناگون فضای مجازی، کاربران شبکه می‌باشند. بنابراین، تبیین اهمیت کاربران و وجود آنان در عناصر اصلی شبکهٔ عنکبوتی، به علت وضوح و روشنی مطلب، غیرضروری است؛ اما آنچه باید در مورد کاربران فضای مجازی موردتوجه قرار گیرد، سه سؤال کلیدی و بسیار مهم پیرامون آنان است که پاسخ به این سه سؤال، با نگاهی دقیق و واقع‌گرا، وسعت دید بیش‌تری را پیش روی هر محقق و پژوهشگر در باب فضای مجازی قرار می‌دهد.

قبل از طرح سؤالات و پاسخ‌های مرتبط با آن، توجه به یک مطلب بسیار ضروری است و آن اینکه حاکم فضای مجازی کیست و آن را با چه هدفی ساخته است؟

در قسمت حاکمیت، مستندات مربوط به حاکم فضای مجازی ارائه شد. اینک با بررسی آیات قرآن، می‌توان به اهداف این افراد از توسعهٔ فضای مجازی در کشورهای گوناگون پی برد. بررسی این موضوع ازآن‌جهت اهمیت دارد که وقتی به اهداف اینان پی برده شود، جایگاه کاربران در فضای مجازی با مدیریت فعلی روشن‌تر می‌گردد.

مهم‌ترین هدفی که حاکمان فعلی فضای مجازی و «ائمهٔ کفر» قرن 21 در پی آن هستند، از بین بردن خداجویی و خداپرستی در ملت‌هاست. اینان به‌هیچ‌عنوان دوست ندارند که در فضای مجازی تحت اشرافشان، حتی نام خدا برده شود و از هیچ کوششی برای خاموش کردن نور خداجویی دریغ نمی‌کنند. خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید:

«یریدُونَ أَنْ یطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یأْبَی اللَّهُ إِلاَّ أَنْ یتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کرِهَ الْکافِرُونَ.»^[1]

«(کافران) می‌خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند، و خدا نمی‌گذارد و دست برنمی‌دارد تا نور خود را به کمال و تمامیت برساند، هرچند کافران کراهت داشته باشند.»

ازاین‌رو، از هر ابزاری برای مشغول کردن بشر به انواع شهوات و سرگرمی‌های غافل کننده استفاده می‌کنند. خدای متعال می‌فرماید:

«إِنَّ الَّذینَ یحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ یعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون.»^[2]

«آنان که دوست می‌دارند در میان اهل ایمان کار منکری را اشاعه و شهرت دهند، آن‌ها را در دنیا و آخرت عذاب دردناک خواهد بود و خدا می‌داند و شما نمی‌دانید.»

البته توجه به این نکته بسیار ضروی است که آنان در دعوت و جلب افراد به فساد و فحشا، هیچ حدومرزی برای خود قائل نیستند:

«وَ اللَّهُ یریدُ أَنْ یتُوبَ عَلَیکمْ وَ یریدُ الَّذینَ یتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ أَنْ تَمیلُوا مَیلاً عَظیماً.»^[3]

«خدا می‌خواهد بابیان حقیقت و تشریع احکام به‌سوی شما برگردد، و پیروان شهوات می‌خواهند شما از راه حقیقت منحرف شوید، و دچار لغزشی بزرگ گردید.»^[4]

حال، با توجه به این هدف پست، جایگاه انسان در فضای مجازی ازنظر حاکمان کنونی آن، قدری روشن‌تر می‌شود. در پرتو مطالب پیشین، سه سؤال مهم را موردبررسی قرار می‌دهیم:

الف) آیا خدمات، قالب‌ها و محتواهای ارائه‌شده در فضای مجازی، با انسان و نیازهای ذاتی و فطری او سازگار است؟ و اساساً تولیدات فضای مجازی در راستای پاسخ‌گویی به این نیازهاست؟

انسان ربات نیست؛ بلکه هم روح دارد و هم جسم. طبعاً نیازهای روحی و جسمی او باید از طریق فضای مجازی که ساعت‌ها او را به خود مشغول می‌سازد، پاسخ داده شود.

خوب است بدون پیش‌داوری و بر اساس واقعیات موجود بیندیشیم که حاکمان فضای مجازی چقدر برای پاسخ به نیازهای معنوی و روحی انسان‌ها - که مهم‌ترین بعد بشریت است - تلاش کرده‌اند؟ و اساساً ابعاد تدارک دیده شده در فضای مجازی، با کدام‌یک از ابعاد وجودی انسان سازگار است؛ مادی یا معنوی؟

کاربران ساعت‌های زیادی از عمرشان را صرف فضای مجازی، اعم از بازی، فیلم و سریال، شبکه‌های اجتماعی،^[5] سایت‌های متعدد اینترنتی و... می‌کنند؛ اما توجه نمی‌کنند که در این فضا چه داده و چه ستانده‌اند؟

پرواضح است که حاکمان، ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات را ساخته‌اند و برای بشر نیاز سازی کرده، او را روزبه‌روز نسبت به آن وابسته‌تر کرده‌اند اما نه‌تنها برای معنویات و ارتقای این نیاز کلیدی طرحی نیندیشیده‌اند؛ بلکه با ایجاد سرگرمی‌های گوناگون شهوانی و غیر شهوانی، زمینهٔ غفلت و خروج از راه نجات را بیش‌ازپیش مهیا ساخته‌اند،^[6] حتی آنجا که بر بعد تقویت روابط، اجتماعی‌تر شدن انسان‌ها و آسان‌سازی ارتباطات انسانی تأکید و تکیه کرده‌اند نیز در عمل موجب منزوی‌تر شدن انسان، دوری از اجتماع واقعی و از دست دادن نزدیکان وی شده‌اند.

ب) انسانیت و کرامت انسانی در فضای مجازی چه جایگاهی دارد؟ خدایی که آفرینندهٔ انسان‌هاست، آنان را گرامی داشته^[7] و به کرامت و شخصیت افراد بسیار بها داده است. او آسمان و زمین را برای پاسخ‌گویی به نیازهای ذاتی بشر به تسخیرش درآورده؛^[8] اما آیا حاکمان فضای مجازی نیز این‌گونه به کاربران خود نگاه می‌کنند؟ آیا کرامت نفس و سعادت کاربران اهمیت دارد و یا منافع سیاسی و اقتصادی حاکمان فضای مجازی؟

نقض گستردهٔ حریم خصوصی افراد، استفاده از اطلاعات پایش شدهٔ کاربران در جهت بهره‌برداری‌های گوناگون به نفع حاکمان، اتلاف وقت بیهودهٔ کاربران، تولید و توزیع محتواهای منحرف‌کننده در سطح بسیار گسترده و... نشان می‌دهد که فضای موجود با کرامت انسانی سازگار نیست. کاربر، یک انسان؛ یعنی اشرف مخلوقات است؛ اما به حریم خصوصی‌اش تجاوز می‌شود و اطلاعات او علیه خودش مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. در فضای موجود و بر اساس سازوکارهای طراحی‌شده، برای همگان قابل‌لمس است که این روند تنها موجب تقویت حاکمان و افزایش فاصلهٔ آنان با کاربران فضای مجازی می‌شود.

ج) نقش و جایگاه کاربران در جریان سازی‌های فضای مجازی چیست؟ آیا واقعاً مطابق با تبلیغات فراوان رسانه‌ها و نظریه‌پردازی‌های گوناگون در کرسی‌های علمی، کاربر امروز فضای مجازی، تأثیرگذارترین عنصر فضای مجازی در شکل‌گیری جریان‌ها و مناسبات گوناگون برآمده از فضای مجازی است؟ یا اینکه او در تمامی اتفاقات و فرایندهای گوناگون این فضا، بازیچه‌ای بیش نیست؟

نگاهی به تحولات گوناگون در سراسر جهان که از فضای مجازی تأثیر پذیرفته، نشان می‌دهد تحولات مذکور درنهایت و آخرالامر (و گاه در بدو امر)، به نفع استکبار جهانی است. انقلاب‌ها، کودتاها، شورش‌ها و تجمعات، تحرکات نظامی و غیرنظامی، افراد محبوب و شخصیت‌های موردپسند و... در این فضا و یا منبعث از این فضا، از دو حالت خارج نبوده است؛ اگر موارد پیش‌گفته به نفع استکبار جهانی باشد، به سرانجام می‌رسد. کودتای اوکراین، مصر، فتنه 88، آتش زدن هتلی در کردستان، جریان اسیدپاشی اصفهان و... ازاین‌دست می‌باشند.

اما اگر این موارد خوشایند استکبار جهانی نباشد، بعد از مدتی افول کرده و نهایتاً سرد و خاموش می‌شود. جنبش 99% (وال‌استریت)، اعتراضات انگلستان، فرانسه و بحرین، بیداری اسلامی، جنبش «ما عاشق مبارزه با صهیونیست‌ها هستیم» و... ازاین‌دست می‌باشند.

حال اگر کاربر با آگاهی کامل (فرهنگ رسانه‌ای با نگاه انقلاب اسلامی) قدم به این وادی نهد و خدمات، قالب‌ها و محتواهای فضای مجازی را آگاهانه انتخاب کند (نه توهم انتخاب آگاهانه را داشته باشد) آنگاه مشکلات، آسیب‌ها و معضلات به حداقل ممکن خواهد رسید. همچنین، درصورتی‌که هر فرد و نهادی تصمیم به بومی‌سازی هر یک از موارد پیش‌گفته در کشورمان گرفت، باید قبل از هر کار و اقدامی، به سه سؤال فوق پاسخ دهد، آنگاه اقدام به بومی‌سازی کند.

---

[1]. توبه/ 32.

[2]. نور/ 19.

[3]. نساء/ 27.

[4]. مراد از میل عظیم، هتک همین حدود الهی است که در این آیات ذکر شد، می‌فرماید: پیروان شهوات می‌خواهند شما همه این مرزها را بشکنید، با مادر و خواهر و دختر خود و غیره که به نسب بر شما حرام شده‌اند، و خواهر رضاعی و مادرزن و ربیبه و غیره که به سبب بر شما حرام شده‌اند، همخوابگی کنید، و یا زنا را مباح دانسته، از سنت قویم ازدواج که خدا آن را باب کرده روی‌گردان شوید. (ترجمه تفسیر المیزان، ج 4، صص 448 - 449.)

[5]. وقتتان را بیهوده به هدر ندهید؛ خیلی از بچّه‌های جوان ما - دانشجو و غیر دانشجو- وقت‌هایشان را هدر می‌دهند، در این شبکه‌های اجتماعی و مانند اینها می‌گردند یا در بعضی از جلسات بیهوده بحث و جدل‌های این‌جوری می‌نشینند. وقتتان را هدر ندهید، وقتتان را درست مصرف کنید؛ هم به درس برسید، هم به کار تشکیلاتی برسید؛ به هردوی اینها باید برسید. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از دانشجویان، 20/4/1394)

[6]. (قالَ فَبِما أَغْوَیتَنی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَک الْمُسْتَقیم)؛ «شیطان گفت: چون تو مرا گمراه کردی، من نیز بندگانت را از راه راست گمراه می‌گردانم.» اعراف/ 16.

[7]. (وَ لَقَدْ کرَّمْنا بَنی آدَم...)؛ «و ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم.» اسراء/ 70.

[8]. (وَ سَخَّرَ لَکمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ إِنَّ فی ذلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکرُون)؛ «و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، همه را برای شما مسخر کرد و تمامش از اوست و در این خود آیاتی است برای مردمی که تفکر می‌کنند.» جاثیه/ 13.