پایگاه تحلیلی فضای مجازی و آموزش سواد رسانه مبتنی بر مبانی امامین انقلاب

تعریف فضای مجازی

  • ۱۱۳۱۸

برای فضای مجازی تعاریف گوناگونی ارائه شده است. برخی حتی، آن را با اینترنت مترادف دانسته‌اند؛ در اینجا، برای آشنایی بیشتر با مفهوم فضای مجازی به چند تعریف از آن اشاره می‌شود:

  • «فضای سایبر در اصل از دو واژه سایبرنتیک (Cybernetices) و اِسپِیس (Space) گرفته شده است. واژه سایبرنتیک دارای ریشه یونانی است. معنای اصلی آن در زبان یونانی، فرمانروایی و حکومت است و در آثار افلاطون نیز، به همین معنا به‌کاررفته است. شاید بتوان علم هدایت و کنترل یا خودفرمایی را برابر فارسی آن دانست. به‌هرحال، سایبرنتیک اکنون نیز، تا حدودی مفهوم قدیم را حفظ کرده و بیان‌گر علمی است که به انسان یا ماشین خودکار، امکان حکومت کردن و فرمان دادن می‌دهد.»[1]
  • «نمی‌توان فضای مجازی را مترادف با اینترنت دانست، اما اینترنت ابزار ورود به فضای مجازی است؛ اینترنت سامانه‌ای جهانی از شبکه‌های رایانه‌ای به‌هم‌پیوسته است که از"مجموعه پروتکل اینترنت" برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. به‌عبارت‌دیگر اینترنت، شبکه شبکه‌هاست که از میلیون‌ها شبکه خصوصی، عمومی، دانشگاهی، تجاری و دولتی در اندازه‌های محلی و کوچک تا جهانی و بسیار بزرگ تشکیل شده است که با آرایه وسیعی از فناوری‌های الکترونیکی و نوری به هم متصل شده‌اند.»[2]

در کتاب شبکه عنکبوتی تعریفی متفاوت و جامع از فضای مجازی ارائه‌شده است که همان تعریف مختار هست:

«فضای مجازی عبارت است از محیطی که در آن برقراری ارتباطات، رؤیت و انتقال اطلاعات (به‌صورت غیرقابل لمس و با اشغال اندکی از محیط قابل‌لمس) در ساختارها و قالب‌هایی به‌عنوان خدمات به انسان‌ها، طراحی و کنترل می‌شود. بنابراین، کلیهٔ خدمات، ابزارهای سخت و نرم، محتواها، ارتباطات، قالب‌ها و... دنیای اطلاعات و ارتباطات، شامل فضای مجازی می‌شود.»[3]

درواقع، در این تعریف به سه ویژگی فضای مجازی اشاره‌شده است:

  • محیط است و نامحدود نیست؛
  • در قالب خدمات ارائه می­شود؛
  • خدمات و ارتباطات کنترل می‌شود.

نکته: لفظ «مجازی» که صفت «فضا» در عبارت «فضای مجازی» قرار می‌گیرد، به معنای غیرحقیقی بودن فضای مجازی نیست. مطلبی در همین باره از کتاب 150 هشتگ نقل می‌کنیم:

«مفهوم"مجازی" بسیار غیرمجازی و کاملاً حقیقی است؛ برخلاف احساسی که از واژه"مجازی" به ذهن متبادر می‌شود که انگار با مفهومی غیرواقعی مواجهیم. فضای"مجازی" امتداد زندگی حقیقی است و حتی گاهی نقطه شروع بسیاری از تعاملات و اتفاقات دنیای محسوس و ملموس ماست. جالب است بدانید که واژه"فضای مجازی" یک ترجمه غیردقیق و غلط‌انداز از معادل لاتین آن است. در واژگان لاتین، مفهوم"Virtual Space" در مقابل مفهوم"Actual Space" مطرح می‌شود. این مفهوم، به غیرملموس بودن و نامحسوس بودن این فضا (در برابر فضایی که همه‌چیز در آن ماهیت مادی و عینی و سه‌بُعدی دارد) اشاره داشته و اصلاً این فضا را"مجاز" در برابر"حقیقت" نمی‌داند. شما هم مواظب باشید که مرتکب این خطا نشده و فضای"مجازی" را کاملاً"حقیقی" بدانید و به آثار و تبعات واقعی آن بر زندگی ملموس خود و فرزندتان دقت کنید.»[4]



[1]. جهانگیر، عیسی، شیعه در فضای سایبر؛ رویکردی اجتماعی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391 ش، چاپ اول، ص 65.

[2]. سیاح‌طاهری، محمدحسین، حقیقت مجازی (درباره فضای مجازی چه بدانیم و چه بگوییم؟)؛ جهان مجازی ـ فضای حقیقی، تهران، مرکز ملی فضای مجازی، ص 30.

[3]. کهوند، محمد، شبکه عنکبوتی، قم، انتشارات ذکری، 1395 ش، چاپ اول، ص 29.

[4]. حسینی، بشیرـ حق‌پناه، حسین، 150 هشتگ، تهران، رواق اندیشه، 1394 ش، چاپ اول، ص 107.

پاسخ به شبهات و سوالات