پایگاه تحلیلی فضای مجازی و آموزش سواد رسانه مبتنی بر مبانی امامین انقلاب

شبکه ارتباطی

  • ۹۴۳

شبکهٔ ارتباطی، به‌عنوان یکی دیگر از ستون‌های اصلی شبکهٔ عنکبوتی در طراحی‌های استعمار فرانو محسوب می‌شود. منظور از شبکهٔ ارتباطی، بسترهایی است که اجازه می‌دهد کاربران به یکدیگر متصل شوند و ارتباط برقرار کنند.

کاربران اطلاعات گوناگونی را که گاهی شامل اسناد محرمانه و یا خصوصی‌ترین اطلاعات شخصی‌شان است، در این شبکه‌ها منتشر می‌کنند. به‌طورمعمول فیلم، عکس، صوت، گفتگو و مناظرات، اسناد، برنامه‌های آینده، قرارهای ملاقات، شغل، تحصیلات، محل تولد و سکونت، فهرست دوستان، خاطرات گذشته و حال، علایق و سلایق، عقاید، اطلاعات ذی‌قیمت در مورد اقوام، دوستان، نزدیکان، همکاران و... ازجمله مهم‌ترین مواردی است که در این شبکه‌ها منتشر می‌شود.

با توجه به نقش و اهمیت شبکهٔ ارتباطی در تحولات گوناگون، در چیدمان عناصر اصلی و فرعی شبکهٔ عنکبوتی، آن را در فهرست عناصر اصلی گنجانده و موردبررسی قرار می‌دهیم.

شبکه های اجتماعی

  • ۹۴۱

در حال حاضر شش نوع شبکهٔ اجتماعی معروف در جهان وجود دارد؛ شبکه‌های اجتماعی متن محور، فیلم محور، تصویر محور، موضوع محور، مخاطب محور و خدمات محور.

شبکه‌های اجتماعی گروه آخر، در حال حاضر با مقبولیت بسیار زیادی روبرو هستند، به‌گونه‌ای که امروز نام برنامه‌های ارتباطی مانند وایبر، واتس‌آپ، لاین، تانگو، تلگرام و فیس‌بوک مسنجر نام‌هایی آشنا در دنیا محسوب می‌شوند. خرید برنامهٔ ارتباطی واتس‌اپ توسط فیس‌بوک به ارزش نوزده میلیارد دلار (معادل 68 هزار میلیارد تومان!) در سال 2014 م نشان از اهمیت و ارزش این نوع از شبکه‌های ارتباطی است.

انجمن هاو تالارهای گفتگو(فروم ها)

  • ۹۶۸

انجمن جایی است که در آن کاربران در مورد موضوعی خاص به‌صورت تخصصی یا عمومی به تبادل اطلاعات می‌پردازند. در انجمن، کاربران مانند شبکه‌های اجتماعی ارتباط بر خط میان فردی صوتی و تصویری ندارند و افراد نمی‌توانند به‌صورت برخط برای یکدیگر عکس، فیلم و هر چیز دیگری غیر از متن ارسال کنند؛ بلکه می‌توانند راجع به موضوع خاصی در اتاقی عمومی به بحث و تبادل اطلاعات بپردازند و برای دیگر کاربران پیام خصوصی بفرستند و یا دریافت کنند.

در تالارهای گفتگو، کاربران بر اساس نوع فعالیت، ارادهٔ مدیر انجمن، قوانین و برنامه‌های در نظر گرفته‌شده، دارای رتبه و درجات گوناگونی می‌شوند.

تالارهای گفتگو از سه قسمت پیکرهٔ اصلی، تاپیک، و پست تشکیل‌شده‌اند. در این تالارها، قوانین توسط مدیر سایت (تالار گفتگو) وضع می‌شود که رعایت آن برای تمامی اعضا الزامی هست. مدیر سایت می‌تواند مطالب ارسالی کاربران را حذف نماید.

آنچه دربارهٔ تالارهای گفتگو می‌توان به‌عنوان وجه تمایز اصلی آن با سایر شبکه‌ها عنوان داشت، این است که تالارها معمولاً جایی برای یادگیری چیزهایی هستند که فرد نمی‌داند. ازآنجاکه انجمن‌ها بر اساس تخصص واقعی افراد درجه‌بندی نمی‌شوند و هیچ مرجع رسمی مانند دنیای حقیقی تخصص افراد را تأیید نمی‌کند، نمی‌توان به محتوای منتشره اعتماد صددرصدی داشت و تنها می‌توان به برخی انجمن‌های رسمی (مانند انجمن‌های رسمی حوزه علمیه) و یا برخی مطالب منتشره در سایر انجمن‌ها اعتماد کرد.

این شبکهٔ گسترده با موضوعات تخصصی، زمینه‌ای را فراهم کرده است تا نوادر مباحث گوناگون در دنیای اینترنت، توسط طراحان شبکهٔ عنکبوتی شناسایی شوند و در فرصت و موقعیت مقتضی، مورداستفاده قرار گیرند. همچنین، آنان می‌توانند با جریان سازی رسانه‌ای، تبلیغات و ترفندهای گوناگون، موضوعات موردنیازشان را در تالارها مطرح و مجهولاتشان را با استفاده از تفکرات نخبگان حل کنند؛ حتی می‌توانند به همین نحو، مباحث علمی را هدایت و جهت‌دهی کنند.

رایانامه ها (ایمیل ها)

  • ۹۷۳

رایانامه‌ها - که همان صندوق پست الکترونیکیِ جایگزین سامانهٔ نامه‌رسانی سنتی است- از پرکاربردترین سرویس‌های فضای مجازی هستند. در این سرویس کاربران می‌توانند محتواهای گوناگون را برای دیگر کاربران ارسال کنند. برای ارسال نامه‌های الکترونیکی محدودیتی وجود ندارد. شرکت‌های گوناگون، سازمان‌ها، نهادها، افراد عادی و شخصیت‌های حقوقی و حقیقی، از این سرویس استفادهٔ فراوانی می‌کنند.

«یاهو» اولین رایانامه محبوب ایرانیان به شمار می‌رفت؛ اما پس از مدتی سرویس «جیمیل» با نوآوری و تنوع در خدمات، گوی سبقت را از آن ربود. سرویس «هات میل» مایکروسافت نیز در ردهٔ سوم قرار می‌گیرد.

البته آمارهای جهانی قدری متفاوت‌اند. در این آمار تا سال 2015 م، شرکت «یاهو» با یک میلیارد و گوگل با 900 میلیون حساب کاربری فعال ایمیل، رده‌بندی‌شده‌اند. آخرین آمار مربوط به شرکت مایکروسافت مربوط به سال 2013 م بوده که تعداد کاربران آن 400 میلیون نفر اعلام شد. دیگر سرویس‌های محبوب ایمیل در دنیا عبارت‌اند از: «inbox»، «icloud»، «mail»، «Aol mail» و «yandex mail».

محتواهای عادی، محرمانه، علمی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و... که در این سرویس بین کاربران تبادل می‌شود، گنجینهٔ اطلاعاتی ارزشمندی را برای مالکان آن‌ها فراهم کرده است. مطابق اسناد منتشره توسط «ادوارد اسنودن» در روزنامهٔ واشنگتن‌پست، سرویس پست الکترونیک، یکی از 11 موردی بوده که در ارتباطات الکترونیک افراد، مورد دستبرد آژانس امنیت ملی آمریکا قرارگرفته است.

اطلاعات موجود در رایانامه‌ها، خصوصاً «متا دیتای» آن را نباید ساده انگاشت. در دنیای اینترنت، یکی از کاربردهای متادیتا، به دست آوردن اطلاعاتی در مورد منبع فایل است. مثلاً گروه محتوای دانشگاه «MIT» در پروژه‌ای به نام «ایمرژن» یا غوطه‌وری، در اعماق اطلاعات متادیتای ایمیل‌ها شنا می‌کند و نقشه‌ای از روابط کاربر با دوستان و آشنایانش ارائه می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، در بررسی پیام‌های جیمیل یک کاربر توسط ابزار مجسم‌سازی «ایمرژن ام‌آی‌تی»، مشخص شد که شخص در آینده با چه کسانی ارتباط خواهد داشت و دقت آن نیز جالب‌توجه است. تنها چیزی که برای ایمرژن مهم است، بخش نویسندهٔ پیام، تحویل‌گیرنده یا تحویل‌گیرندگان و نیز زمان ارسال ایمیل در سرویس‌هایی مثل جیمیل، یاهو میل یا هات‌میل است.

اسکن کردن جیمیل یک کاربر خاص مشخص کرد که وی در مدت 10.1 سال، حدود 50 هزار ایمیل دریافت کرده و ایمرژن، تعداد دوستان و همکاران او را 189 نفر تشخیص داد. در ادامه ایمرژن به پیش‌بینی تعداد دوستان در سال جدید و همچنین تعداد پیام‌های ارسالی و دریافتی شخص می‌پردازد!

بازی های برخط

  • ۹۵۵

چهارمین شبکهٔ ارتباطی در فضای اینترنت، بازی‌های ویدئویی برخط است. کاربران این شبکهٔ گسترده جهانی را بازی بازانی تشکیل می‌دهند که در دنیای بازی به آنان «گیمِر» و یا «بازیخور» می‌گویند. در حال حاضر چهار شبکهٔ بزرگ بازی باز در دنیای بازی موجود است. کاربران کنسول‌های پلی‌استیشن، ایکس باکس، نینتندو و کاربران رایانه‌های خانگی، چهار شبکهٔ فوق را تشکیل می‌دهند.

شیوهٔ شبکه‌سازی کنسول‌های بازی و رایانه‌های خانگی متفاوت است. در کنسول‌ها، طراحان به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده‌اند که کاربر بتواند از شبکهٔ انحصاری کنسول استفاده کند و با دیگر کنسول‌ها ارتباطی نداشته باشد.[1] شبکهٔ انحصاری کنسول «ایکس‌باکس» «XboxLive»، کنسول «پلی‌استیشن» «PSN» و کنسول «نینتندو» نیز «Nintendo network» نام دارند؛ اما در رایانه‌های خانگی، دیگر انحصاری وجود ندارد و یک رایانه با رایانه‌های دیگر و تمام کنسول‌ها نیز می‌تواند متصل شود.

چند شرکت با آماده‌سازی زیرساخت‌های موردنیاز، اقدام به ارائهٔ نرم‌افزارهایی کرده‌اند تا بازی‌خورها بتوانند با استفاده از آن در شبکهٔ تحت مدیریت شرکت‌ها عضو شوند. برخی از مهم‌ترین شبکه‌های مربوط به بازی‌خورهای رایانه‌های خانگی عبارت‌اند از: استیم، اوریجین و گارِنا.

کاربران (گیمرها) در این شبکهٔ ارتباطی می‌توانند گروه تشکیل دهند، گفتگوی صوتی و تصویری داشته باشند، اطلاعات خود را در حافظهٔ ابری ذخیره کنند، لیست دوستان سایر شبکه‌های اجتماعی خود را در این بستر وارد کنند و... .

حجم عظیم کاربران در شبکه‌های گوناگون ارتباطی در بازی‌های رایانه‌ای موجب کسب منافع اقتصادی فراوانی برای شرکت‌ها شده است. البته در بازی‌های رایانه‌ای مسائل امنیتی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی و... هیچ‌گاه جدی تلقی نشده است.



[1]. شرکت‌های سازنده دستگاه‌های بازی، به دنبال ایجاد پل ارتباطی بین کاربران دستگاه‌های گوناگون بازی هستند.

تلفن همراه

  • ۹۵۴

شبکهٔ کاربران تلفن‌های همراه، از گسترده‌ترین شبکه‌های ارتباطی است. کاربران این شبکه می‌توانند با یکدیگر تماس‌های صوتی، تصویری و متنی داشته و برای یکدیگر فایل‌های چندرسانه‌ای ارسال نمایند.

اطلاعات تبادل شده در این شبکه با توجه به گستردگی کاربران و فراگیری جغرافیایی، از اهمیت بیسار بالایی برخوردار است. ازاین‌جهت، شرکت‌های ارائه‌دهندهٔ خدمات در این زمینه - که از آن‌ها به «اپراتور» تعبیر می‌شود - داده‌های ذی‌قیمتی را از کاربران خود در اختیاردارند.

همچنین، اپراتور با توجه به مدیریتی که بر شیوهٔ استفادهٔ کاربران، سیاست توزیع سیم‌کارت، نوع خدمات، تبلیغات، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی دارد، می‌تواند بر عملکرد کاربرانش تأثیر بگذارد.

استفاده از اطلاعات کاربران این شبکه، مانند اطلاعات خصوصی ثبت‌شده در اپراتورها، شماره تلفن، محتوای ارسالی و دریافتی، شخصیت شناسی ارتباطی، کشف شماره تلفن نزدیکان، اقوام و همکاران و... در جریان سازی‌های گوناگون، مانند کودتا و براندازی مورداستفادهٔ دشمنان قرار می‌گیرد. این سوءاستفاده در دو فتنهٔ سال‌های 1378 و 1388 ش در جمهوری اسلامی ایران، مورداستفادهٔ فراوانی قرار گرفت.

تلفن ثابت

  • ۹۷۵

شبکهٔ ارتباطی تلفن ثابت نیز از دیگر شبکه‌های ارتباطی فضای مجازی است. دستگاه تلفن ثابت تقریباً در تمام نقاط کشورمان وجود دارد. ضریب نفوذ بالای تلفن و امنیت بیش‌تر آن نسبت به تلفن همراه، موجب بی‌دقتی‌های فراوانی از سوی کاربران در رعایت نکات امنیتی شده است.

طراحان شبکهٔ عنکبوتی با استفاده از ترفندهای تخلیهٔ اطلاعات تلفنی، شنود، نظرسنجی تلفنی و... از کاربران با عناوین جعلی اقدام به کسب اطلاعات موردنظر خودشان می‌کنند.

با توجه به کدبندی تلفن‌ها در شهرها و روستاهای مختلف و مشخص بودن محل نصب و استفادهٔ تلفن‌های ثابت، اطلاعات جغرافیایی دقیق‌تری برای گردانندگان شبکهٔ عنکبوتی حاصل می‌شود.

نسل بعدی تلفن‌های ثابت با استفاده از اینترنت می‌تواند خطرات بیش‌تری را برای کشورهایی که اینترنت را بومی نکرده‌اند، بیافریند؛ زیرا ارتباطات اینترنتی تحت اشراف کامل گردانندگان فضای مجازی است. راه‌اندازی این‌چنین امکانی در کشورمان و در شرایط فعلی که هنوز زیرساخت‌های فرهنگی و امنیتی آن مهیا نشده است، مسلماً تهدیدهای زیادی را به همراه خواهد داشت.

نکات مهم مربوط به شبکه‌های ارتباطی

  • ۹۰۸

بر اساس مطالب بیان‌شده، نکاتی مهم و قابل‌توجه دربارهٔ شبکه‌های ارتباطی موجود است که برخلاف اهمیت و ضرورت آن، غالباً مورد غفلت واقع می‌شود:

1. تعداد افراد حاضر در شبکه‌های ارتباطی یادشده، خصوصاً بازی‌ها، شبکه‌های اجتماعی و ایمیل، بسیار زیاد است. انبوه کاربران به همراه تنوع جغرافیایی موجب سرمایه‌گذاری فراوان طراحان فضای مجازی و مالکین آن در این شبکه‌های ارتباطی شده است.

2. یکی از قابلیت‌های موردتوجه حاکمان فضای مجازی، گراف و مسائل مرتبط با آن است. گراف و تحلیل اطلاعات شبکهٔ ارتباطی این قابلیت را به مالک شبکه می‌‌دهد که علاوه بر شخصیت شناسی، اطلاعات ذی‌قیمتی نسبت به فرد و شیوهٔ عملکرد وی در آینده داشته باشند. مالکان شبکه می‌توانند بر مبنای اطلاعات به‌دست‌آمده، روابط افراد را در شبکه‌های ارتباطی تحلیل و بررسی کنند و نقاط قوت و ضعف هرکدام را دریابند. این اطلاعات می‌تواند در تحلیل روانشناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد، سیاست، فرهنگ و... کشور نیز کاربرد داشته باشد. آنگاه بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، برای کشور هدف در زمینه‌های گوناگون برنامه‌ریزی کنند.

3. گردانندگان شبکه‌های ارتباطی می‌توانند در شبکهٔ تحت مدیریت خود، اقدام به جریان سازی یا جلوگیری از یک جریان کنند. با توجه با اهداف استعماری صهیونیزم بین‌الملل، تاکنون جریان سازی‌های صورت گرفته، علیه ملت‌ها بوده است. کودتا در مصر، اوکراین و... ازجملهٔ همین موارد است.

در ایران نیز با استفاده از ظرفیت رسانه‌ای ماهواره و شبکهٔ ارتباطی سرویس پست الکترونیک، فیس‌بوک و... در فتنهٔ 1388، جریان سازی شومی علیه مبانی انقلاب آغاز و راه‌اندازی شد. در ماجرای اسیدپاشی اصفهان نیز دقیقاً همین سناریو تکرار شد و درحالی‌که تعداد اسیدپاشی در کشور 4 بار بود - که در دو مورد آن هیچ جراحتی به افراد وارد نشد - با استفاده از ظرفیت شبکه‌های ارتباطی، به‌گونه‌ای جریان سازی شد که اولاً بسیاری گمان می‌کردند که در خیابان‌ها هیچ امنیتی وجود ندارد و هرلحظه ممکن است بر صورت آن‌ها اسید بپاشند، ثانیاً اسیدپاشی را مولود آمرین به معروف و ناهیان از منکر می‌دانستند. همچنین حذف یک‌شبه فیلم‌های مربوط به فاجعه منا از صفحات تلگرام کاربران ایرانی، موجب خاموش شدن جریان ضد آل سعودی منبعث از فاجعه منا در ایران شد.

چنین جریان سازی‌هایی دستگاه امنیتی و مدیریتی را منفعل می‌کند. حادثهٔ کردستان، رحلت مرتضی پاشایی و... ازجمله جریان سازی‌های شبکه‌های ارتباطی بود. از سوی دیگر، جنبش موسوم به «ما عاشق مبارزه با صهیونیست‌ها هستیم» در ایران و جنبش «99%» در آمریکا، توسط مدیران شبکه‌های اجتماعی و سایر رسانه‌ها مدیریت و خاموش شد.

4. در حال حاضر، بیشتر شبکه‌های ارتباطی، غیربومی بوده و مشکل اساسی شبکه‌های مبتنی بر اینترنت و کلیهٔ شبکه‌های ارتباطی این است که بازی‌های رایانه‌ای موجود در آن‌ها غیربومی هستند. نکته قابل‌توجه این‌که، به‌غیراز بازی‌های رایانه‌ای، قریب به‌اتفاق سایر زمینه‌ها هم، غیربومی می‌باشند.

شبکهٔ ارتباطی تلفن ثابت و همراه نیز، اگرچه تحت حاکمیت کشورمان است؛ اما زیرساخت سخت‌افزاری آن غیربومی است. «زیمنس»، «آلکاتل»، «هوآوی» و... ازجمله شرکت‌هایی هستند که زیرساخت شبکهٔ ارتباطی تلفن ثابت و همراه کشور را تأمین کرده‌اند. این امر موجب کاهش امنیت اطلاعات و در برخی موارد، ایجاد ناامنی برای برخی کاربران می‌شود.

5. از دیگر امکاناتی که یک شبکهٔ ارتباطی به مدیران خود می‌دهد، ایجاد زمینه برای تغییرات آرام و خاموش در کاربران خود است. این تغییرات می‌تواند در زمینه‌های گوناگونی اتفاق بیفتد که اگر بخواهیم آن را در دو کلمه خلاصه کنیم، عبارت است از: «تغییر سبک زندگی».

البته شبکه‌ها در ایجاد این تغییر، توانمندی یکسانی ندارند و هرکدام قابلیت گوناگونی دارند. برخی تغییرات از ملزومات فناوری ارتباطی است که می‌شود آن را با پیوست فرهنگی مرتفع ساخت؛ اما آن قسمت که مربوط به مدیران و حاکمان می‌شود، نیاز به کارهای اساسی‌تری دارد که در بخش راهکارها تبیین خواهد شد.

پاسخ به شبهات و سوالات