آسیب های اخلاقی و رفتاری فضای مجازی

 اخلاقی و رفتاری

آسیب‌های فردی ـ اخلاقی و رفتاری به آسیب‌هایی گفته می‌شود که مرز بین اخلاقیات و غیراخلاقیات و رفتارهای اخلاقی را نشانه رفته و با بر هم زدن مرز بین اخلاقیات و غیراخلاقیات،‌ حریم‌ها را شکسته و پلیدی‌ها را در اخلاق و رفتار پدیدار می‌کند.

شاید هرگز نتوان بر روی برخی از رفتارهای اخلاقی مانند حیا، غیرت، تقوا، حفظ هویت اسلامی ـ ملی، دشمن‌ستیزی، وقار و منش انسانی در مقابل بی‌اخلاقی‌های پیرامون و... قیمتی گذاشت، ولی اگر همین رفتارهای ارزشی مورد خدشه قرارگرفته و از بین بروند، در درجه اول برای خود فرد و در درجه دوم برای جامعه و افراد آن بسیار خطرناک و آسیب‌زا خواهند شد. بنابراین، دشمنان آگاه جوامع اسلامی بسیار دقیق و عالمانه وارد میدان شده و در فضای مجازی کاربران خود را به شیوه‌ها و حیله‌های لطیف ربوده و به‌صورت یک انسان ضعیف و بی‌اخلاق تحویل جامعه می‌دهند.

در اینجا، به مهم‌ترین آسیب‌های فردی ـ اخلاقی و رفتاری اشاره می‌شود:

1- از دست دادن هویت اسلامی ـ ایرانی؛

اصولاً فضای مجازی در راستای پروژه دهکده جهانی مارشال مک لوهان به وجود آمده است و هدف از آن یکسان‌سازی باورها و عقاید و اندیشه‌های همه ملل در راستای افکار و اندیشه‌های غربی است. در حقیقت فضای مجازی با گسترش و سلطه اندیشه غربی در تلاش هست تا همه هویت‌های مستقل فرهنگی را از میان بردارد و اصولاً هیچ فرهنگ متمایز و متفاوتی با فرهنگ سلطه باقی نماند. تبلیغ و ترویج عرفان‌های شرقی ازجمله تصوف که همزیستی با هر نوع آئین و دینی را حتی شرک‌آمیز (چون یهود و صهیونیسم) را توصیه می‌کند یکی از پروژه‌های فضای مجازی است. در حال حاضر گرایش به تصوف تحت عنوان عرفان یکی از آسیب‌های جدی تخریب هویت شیعی ایرانیان است که برخی به ترویج همزیستی با دشمنان تشیع ازجمله یهودیت و بهاییت اقدام می‌کنند. عضویت در کانال‌های ضد ارزشی تلگرام چون آمد نیوز (که جنبه سیاسی و ضد نظام و انقلاب دارد) یا دُر تی وی (کانال صوفیه که متمرکز بر حوزه‌های علمیه تشیع و روحانیت و مرجعیت و تخریب آن فعالیت می‌کنند) همه و همه در بلندمدت می‌تواند به کم‌رنگ شدن هویت شیعی و انقلابی منجر شود و رسوب شبهات در آینده بی‌اعتقادی و بی‌اعتمادی به نظام و انقلاب را به همراه داشته باشد.

2- قبح‌شکنی نسبت به ناهنجاری‌های دینی و اجتماعی

در محیط مجازی، کاربران به دلیل ارتباط شبهه تعاملی خود با آن، در بسیاری از فرایندها خود را دخیل می‌دانند و در انجام انواع افعال مشارکت می‌کنند. به دلیل تسلط بیگانگان بر فضای مجازی، غالب افعال کاربران در این بستر ناهنجار بوده و در تعارض کامل با هنجارهای دینی و اجتماعی کشور است. کاربران فضای مجازی در مدت حضور خود در این فضا، خصوصاً بازی‌های ویدئویی، بارها و بارها سرقت، تجاوز به عنف، زورگیری، قماربازی، شراب‌خواری، تشکیل و مدیریت باندهای تبهکاری و را تجربه می‌کنند و پس از مدتی به دلیل عادی شدن موجه شدن با چنین مواردی و حتی ارتکاب آن، قبح چنین اعمالی برایشان از بین رفته و در پاره‌ای موارد منجر به انجام چنین اعمالی در محیط فیزیکی نیز می‌شود.

3-عدم مسئولیت‌پذیری

اعتیاد، اعتماد و اعتقاد به فضای مجازی و تأثیرپذیری از رسانه‌های فعال در آن می‌تواند کاربران فضای مجازی را به روزمرگی و وقت‌گذرانی ناسالم و بی‌برنامگی مبتلا کند. چنانچه برخی از کاربران تحت تأثیر شبهات و مسائل فرهنگی منفی که علیه نظام منتشر می‌شود، از مسئولیت‌های اجتماعی و خانوادگی و فردی خود شانه خالی می‌کنند و تلاش در جهت خدمت به نظام و تشیع را بی‌فایده تصور می‌کنند. متأسفانه به دلیل جهت‌گیری رسانه‌های معاند در فضای مجازی در راستای تضعیف خودباوری و زیر سؤال بردن هویت شیعی، شاهد نوعی خمودگی و سستی در انجام وظایف فردی و خانوادگی بخش قابل‌توجهی از کاربران فضای مجازی هستیم و عملاً انگیزه و تلاش در جهت پیشرفت امور زندگی و فردی خود را ازدست‌داده‌اند.

4-تضعیف عاقبت‌اندیشی و ترویج در زمان حال زندگی کردن؛

فضای مجازی به دلیل تجمیع همه امکانات رسانه‌ای، شهوانی و مادی عاقبت‌اندیشی افراد را تضعیف می‌کند. سفر و گشت‌وگذار در بخش‌های بی‌قانون و مفسده انگیز فضای مجازی، مانند سفر به مناطق فاسد کشورهای غربی و شرقی است که یاد خدا را در دل‌ها می‌میراند. از سوی دیگر، تبلیغ و ترویج لذت نامشروع بیشتر و غور در حال و فراموشی آنده، خصوصاً در بازی‌های ویدئویی، فرصتی برای اندیشیدن درباره مرگ، معاد و روز واپسین باقی نمی‌گذارد. لذا غرق شدن در این شهوات و لذت‌ها فرد را از عاقبت‌اندیشی غافل می‌کند. برخی از کاربران، خصوصاً نوجوانان و جوانان به دلیل کنجکاوی افزونتر، قوه عاقله ضعیفتر و احساسات قوی‌تر، نسبت به این آسیب، در معرض ابتلای بیشتری هستند.

5-اشاعه سستی و تنبلی؛

غرق شدن در لذت و سرگرمی در فضای مجازی آرام ارام فرد را به دل‌بستگی و وابستگی شدید و اعتیاد گونه به فضای مجازی سوق می‌دهد و لذا در بیشتر مواقع کاربر برای جدا نشدن از این ابزار و فضای مجازی، به هر بهانه‌ای از انجام کارهای ضروری و حتی روزمره خود نیز سرباز میزند و به‌نوعی دچار سستی و تنبلی مزمن می‌شود. گاه حتی فرد به دلیل افراط در سستی، از مسئولیت‌های و وظایف خود سرباز میزند و از دیگران ازجمله نزدیکان و اعضای خانواده توقع دارد تا مسائل شخصی او را انجام دهند.

6-میل به گوشه‌نشینی و انزوا؛

آن دسته از افرادی که استفاده اعتیادی از اینترنت می‌کنند، بیشتر دچار انزوا و تنهایی اجتماعی می‌گردند، دچار ناکامی تحصیلی و کاری بیشتری می‌شوند، و روزبه‌روز از دایرهٔ تعاملات میان فردی و ارتباطات آن‌ها کاسته می‌شود.^[1]

امروزه اینترنت در زندگی اجتماعی، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعت‌ها وقت خود را در سایت‌های اینترنتی می‌گذرانند بسیاری از ارزش‌های اجتماعی را زیر پا می‌نهند؛ چراکه فرد، دیگر فعالیت‌های اجتماعی خود را کنار گذاشته و به فعالیت‌های فردی روی می‌آورد. نتایج پژوهش شاندرز نشان داد که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. برعکس کاربرانی که از اینترنت کمتر استفاده می‌کنند، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای با والدین و دوستانشان ارتباط بیشتری دارند. بررسی محققان نشان می‌دهد شاید هیچ‌گاه کاربران اینترنت از افسردگی و انزوای اجتماعی خودآگاه نباشند و در صورت آگاهی، آن را تأیید نکنند؛ اما ماهیت کار با اینترنت چنان است که فرد را در خود غرق می‌کند. پژوهش‌های انجام‌شده حاکی است دنیای اجتماعی در آینده دنیای منزوی باشد؛ چراکه اینترنت با توجه به رشدی که دارد و جذابیت‌های کاذبی که برای نوجوانان ایجاد می‌کند، آن‌ها را به خود معتاد ساخته و جانشین والدین می‌شود.[2]

7-تبدیل‌شدن سرگرمی به هدف؛

به دلیل ساختار و مهندسی غربی فضای مجازی اصولاً رویکرد غالب خدمات آن، سرگرمی محور است. لذا غالب کاربران، خصوصاً نوجوانان و جوانان به دلیل جذابیت‌های سرگرم‌کننده، بیشتر مستعد غرق شدن در این فضا هستند.1. کمبود امکانات تفریحی مناسب 2. فشارهای علمی و درسی 3. محدودیت‌های اجتماعی و اخلاقی 4. محدودیت‌های عرفی 5. عدم امکان نظارت بر فعالیت کاربران در فضای مجازی 6. نیازهای جنسی کاذب 7. سهولت دسترسی ... و مواردی ازاین‌دست باعث می‌شوند تا کاربران برای سرگرم شدن فضای مجازی را در اولویت امور خود قرار دهند.

پس از مدتی که سرگرمی بهانه حضور در غالب سرویس‌های فضای مجازی، خصوصاً علمی – آموزشی، فرهنگی، سیاسی را به خود اختصاص داد، خود سرگرمی به هدف تبدیل می‌شود. به عبارت دیگر، کاربر، سرگرمی را دیگر برای فهم راحت‌تر محتوای علمی و یا سیاسی نمی‌خواهد؛ بلکه خود سرگرمی را می‌خواهد. او می‌خواهد سرگرم شود و برای سرگرم شدن نیز، هزینه‌های گزافی نیز پرداخت می‌کند. پرداخت‌های درون برنامه‌ای بازی‌های ویدئویی مخصوص تلفن همراه، شاهدی بر این ادعا است.

8-ناتوانی در مدیریت زمان؛

گشت‌وگذار در فضای مجازی اگر بدون نیاز واقعی و توجیه علمی صورت گیرد و صرفاً از روی کنجکاوی و سرگرمی باشد، به باتلاق عمر تبدیل خواهد شد. هرروز بر امکانات رسانه‌ای و جذاب فضای مجازی افزوده می‌شود. لذا کاربرانی که دچار سرگردان و بی‌برنامگی در امور زندگی هستند، گاه چنان غرق در جذابیت‌های فضای مجازی می‌شوند که گذشت زمان را حس نمی‌کنند.

9-دور شدن از فعالیت‌های مهم زندگی؛

برخی از کاربران فضای مجازی در ابتدای امر صرفاً باانگیزه‌های الهی و انقلابی وارد فضای مجازی می‌شوند تا با استفاده از فضای مجازی به اصلاح امور جامعه و کشور کمک کنند اما جذابیت‌های فضای مجازی آنان را در فضای غیرواقعی و کاذب فرو می‌غلطاند. فضای مجازی به فرد بدون اینکه تلاش واقعی صورت داده باشد هویت و شخصیتی غیرواقعی می‌بخشد؛ شخصیت و هویت کاذبی که نتیجه تلاش عملی کاربر نبوده، بلکه حاصل جمع‌آوری لایک (پسند) و فالوور (دنباله رو) است. شخصیت جدید و محبوب کاربر، باعث می‌شود تا زندگی در فضای مجازی برای وی به یک اولویت تبدیل شود. کاربرانی که سال‌ها عمر و جوانی خود را صرف سرمایه‌گذاری در این فضا می‌کنند، به دلیل نداشتن سرمایه علمی و اجتماعی واقعی در زندگی واقعی، دچار خطا و تصمیمات نادرست فروانی می‌شوند و همین عامل سرخوردگی و شکست آنان می‌گردد. 1. قضاوت عجولانه و نادرست درباره مسائل کشور 2. همراهی و گاه همکاری خواسته و یا نخواسته با دشمن 3. به انحراف کشاندن دیگران خصوصاً جوانان به دلیل داشتن وجهه مذهبی 4. رفتار نادرست با دیگران 5. داشتن مواضع تند و افراطی و گاه پافشاری و تعصب بر یک موضع اشتباه 6. نداشتن روحیه انتقادپذیری به دلیل داشتن طرفداران زیاد و مواردی ازاین‌دست، کاربران را از واقعیت‌های زندگی و زندگی واقعی دور می‌کند.

درک این موضوع که توجه بیش‌ازحد افراد به دنیای مجازی و هویت خود در شبکه‌های اجتماعی آن‌ها را از رقابت در دنیای واقعی و رسیدن به اهداف مهم بازداشته بسیار آسان است. اکثر جوانان به‌جای اینکه با تلاش و پشتکار مهارت‌های لازم برای رسیدن به اهداف عالی خود را کسب کنند، ترجیح می‌دهند به فوق ستاره‌ای در دنیای مجازی و شبکه‌هایی از قبیل فیس‌بوک، توییتر و … شوند.^[3]

10-ترویج گسترده شب‌بیداری؛

اختلال در خواب از دیگر دستاوردهای فضای مجازی است که خواب مفید شبانه را از جوانان می‌گیرد و برای آنان خواب و تنبلی و عدم کارآمدی در روز کاری و تحصیلی را فراهم می‌کند.^[4] این مهم به دلیل مشوق‌های تبلیغی فراوان شرکت‌های ارائه دهنده خدمات فضای مجازی، خصوصاً اپراتورها از یک سو و دوری از نظارت والدین هنگامه نیمه شب از سوی دیگر، تشدید می‌گردد.

11-افزایش روحیه پرخاشگری و خشونت؛

رفتارهای پرخاشگرانه در میان فرزندان به‌صورت غیرمعمول افزایش پیدا کرده است. برخی محققین تصور می‌کنند علت عمده آن بازی‌های کامپیوتری و فیلم‌های خشن است. هرچند نمی‌توان منکر تأثیر منفی این نوع سرگرمی‌ها در بروز رفتارهای خشن بود، اما با توجه به نقش محتوای غیر اخلاقی که در فیلم‌ها (بدون سانسور و زبان‌اصلی) و بازی‌ها وجود دارد، می‌توان این عامل را نیز از جمله عوامل مهم ایجاد روحیه پرخاشگرایانه در کودکانف نوجوانان و جوانان قلمداد کرد. اعتیاد به فضای مجازی و فشار والدین برای کاهش این اعتیاد، بر میزان پرخاشگری کاربران فضای مجازی می‌افزاید. کاربران فضای مجازی هرگاه با محدودیتی در محیط مجازیف چه درباره میزان استفاده و چه درباره نوع استفاده مواجه می‌شوند، به شدت عصبانی شده و رفتارهای خشن از خود نشان می‌دهند.

تحقیقات متعدد انجام‌شده در داخل و خارج از کشور مؤید این موضوع است که استفاده افراطی و نامناسب از فضای مجازی ممکن است منجر به پرخاشگری، رفتارهای ضداجتماعی، هیجان زیاد، افزایش رفتارهای پرخطر جنسی، تنوع‌طلبی جنسی و افزایش رویکرد مثبت به رفتارهای ضداجتماعی و غیراخلاقی شود.^[5]

12-تصمیم‌گیری بر اساس فضای فکری محیط مجازی؛

فضای مجازی برخلاف آن‌که یله و رها به نظر می‌رسد، یله و رها نیست و سازندگان آن برای مدیریت افکار و اندیشه‌های مخاطبین این محیط را به‌گونه‌ای ساماندهی کرده‌اند که کاربران بدون اینکه متوجه شوند، در مسیر خواست و میل سازندگان آن حرکت می‌کنند. برخی کاربران فضای مجازی با اعتیاد و اعتماد به این محیط، از مفید بودن حضور و فعالیت خود سرسختانه دفاع می‌کنند و عوارض و آسیب‌های آن در نظرشان بسیار ناچیز دیده می‌شود.

یکی از جدی‌ترین عوارض که حاصل اعتماد فراوان کاربران به محیط مجازی است، واقع پنداری تمام مسائلی است که کاربران در محیط مجازی با آن مواجه می‌شوند؛ به عبارت دیگر، کاربران گمان می‌کنند واقعیت‌ها آن چیزی است که در محیط مجازی می‌بینند و نه آنچه در فضای پیرامون خود می‌بینند و یا می‌شنوند. بسیاری از کاربران که از مهندسی اطلاعات و ارتباطات در سرویس‌های متعلق به دشمنان بی اطلاع هستند، به دلیل باور عمیق خود به آنچه در محیط مجازی با آن مواجه می‌شوند، در محیط فیزیکی و زندگی عادی خود نیز بر اساس وضعیت حاکم بر محیط مجازی تصمیم می‌گیرند. رفتار غیر معقول بسیاری از کاربران، هنگامه ترویج شایعات، از نمونه بارز این آسیب است.

13-تزلزل اعتمادبه‌نفس؛

یکی از آسیب‌های مهم فضای مجازی ایجاد فرهنگ غلط چشم‌وهم‌چشمی و رقابت است. فضای مجازی عرصه‌ای برای خودنمایی و خود اظهاری است. طبیعتاً بسیاری از افراد که توان رقابت در چنین فضای ناسالمی را ندارند، به دلیل احساس کمبودی که در خود و زندگی خود احساس می‌کنند، دچار انواع بیماری‌های روحی و روانی ازجمله از بین رفتن اعتمادبه‌نفس می‌شوند. این معضل در میان زنان، نوچوانان به دلیل ضعف‌های جسمی و روحی، شیوع بیشتری دارد.

از ۷۰۰۰ مادری که در پژوهش «مادران امروز» شرکت کرده‌اند، ۴۲ درصد در مورداستفاده از شبکه اجتماعی پینترست[6] دچار استرس می‌شوند، چراکه نمی‌توانند ازنظر مهارت و تخیل با سایر کاربران این شبکه رقابت کنند. اما تنها پینترست نیست که باعث بروز استرس در مادرها می‌شود. بر اساس آخرین پژوهش‌ها حدود ۲۰ درصد از ۱۶۳۲ فرد بزرگ‌سال آمریکایی که در این پژوهش شرکت کرده‌اند، معتقدند که بیش از همهٔ شبکه‌های اجتماعی، فیس‌بوک بیشترین اثر منفی را بر احوال آن‌ها دارد، و ۲۰ درصد دیگر می‌گویند که این سایت باعث اضطراب آن‌ها می‌شود. این روشن است که وقتی شما تصاویر تعطیلات دوستانتان را می‌بینید که به‌جایی سفرکرده‌اند که شما توان مالی سفر به آنجا را ندارید یا استتوس‌های همیشه شادمان آن‌ها را می‌خوانید احساس خلأ بکنید. اما تأثیر این شبکه اجتماعی استرس‌زا برزنان متفاوت از مردان است.[7]

14-توسعه وسواس‌های فکری ـ عملی

ایجاد شک و تردید در باورها و اعتقادات، کاهش اعتماد و اعتقاد نسبت سعادت اخروی، ایجاد نگاه منفی نسبت به آینده فردی و اجتماعی، ایجاد ترس نسبت به آینده و ابهام در موفقیت، زمینه را برای انواع وسواس‌های فکری و عملی فراهم آورده است. فضای مجازی با رویکرد استعمار اندیشه و ترویج سبک زندگی غربی، بستر مناسبی برای رشد و گسترش این نوع تفکرات و تعمیق آن در اندیشه کاربران فراهم آورده است. در این محیط و با توجه به نوع مدیریت آن، دائماً ترس از آینده با تاکید بر عدم موفقیت، ترویج می‌شود.

چنین مسائلی موجب ایجاد وسواس‌های شدید فکری و عملی شده و ذهن افراد را از بروز خلاقیت بازمی دارد. همچنین اقدام به ریسک‌های معقول، خصوصاً در کارآفرینی، حوزه‌های علمی و اقتصادی، به حداقل ممکن رسیده و حالتی ایستا در فرد ایجاد می‌کند.

با توجه به آسیب‌های ذکرشده این‌گونه می‌توان نتیجه گرفت که شاخصه‌های مهم در آسیب‌های اخلاقی و رفتاری عبارت‌اند از: پوچی در هدف، نداشتن اراده و استحاله هویتی (از هویت اسلامی ـ ملی به هویت غربی) که از شخص یک انسان بدون آرمان و بی‌اصل و ریشه به جامعه ارائه داده که جز سربار بودن هیچ نفعی برای جامعه ندارد.

---

[1]. فضای مجازی، تأثیرات آن و مسئله هویت افراد؛ دکتر محسن گرامی عضو حیات علمی و مدیر گروه فناوری و کامپیوتر دانشکده پست و مخابرات و حمیدرضا گاموری معاون پشتیبانی دانشکده؛ شماره 5 و 6 ماهنامه علمی تخصصی "پژوهش‌های نوین علوم مهندسی" خرداد و تیرماه 1396.

http://www.ictfaculty.ir/fa/culture/news-archieve/536-news250.html

[2]. مقاله: رابطه بین تأثیرات منفی فضای مجازی و تربیت دینی خانواده‌ها؛ تاریخ و زمان انتشار: 11 آذر 1395, 19:46؛

[3]. منحرف کردن از اهداف زندگی واقعی؛ تاریخ و زمان انتشار: ۱۳۹۵/۰۴/۰۵ ۱۴: ۴۱: ۲۶؛ شناسه خبر ۲۸۷۷۹؛

http://www.golestan24.com/بخش-اجتماعی-5/28779-منحرف-کردن-از-اهداف-زندگی-واقعی

[4]. اسارت ذهن فرزندان امروزی در چرخه فضای مجازی غیر کنترل شده؛ منتشرشده در مورخ: 1395/03/26 شناسه خبر: 787242؛ ساعت: 14:25؛

http://www.dana.ir/news/787242.html/اسارت-ذهن-فرزندان-امروزی-در-چرخه-فضای-مجازی-غیرکنترل-شده

[5]. پاور پوینت آموزشی مرکز ملی فضای مجازی با عنوان: حقیقت مجازی؛ موضوع: ازدیاد پرخاشگری؛ اسلاید 35.

[6]. Pinterest

[7]. پاور پوینت: بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی بر اخلاق تربیتی و فردی کاربران؛ منصور حسینی طایقانی؛ اسلاید 20.