پایگاه تحلیلی فضای مجازی و آموزش سواد رسانه مبتنی بر مبانی امامین انقلاب

جامعه پاک مستلزم رسانه پاک

  • ۱۵۳۷

مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← اصول و مبانی امام خمینی (رحمه‌الله) درباره رسانه‌ها ← جامعه پاک مستلزم رسانه پاک


ازآنجایی‌که رسانه‌ها در دسترس عموم جامعه قرار دادند فعالیت‌های رسانه‌ای بر ابعاد گوناگون جامعه اثرگذار است، حساسیت‌های ویژه‌ای را می‌طلبد. امام خمینی رحمه‌الله، با بینشی عمیق، آثار زیان‌بار رسانه‌های فاسد را بیشتر از صلاح‌های جنگی دانسته و می‌فرماید:

  • «ضررهای رسانه‌های گروهی از خرابی‌های توپ و تانک‌ها و سلاح‌های مخرب بالاتر و بدتر است چه که ضررهای سلاح‌ها گذراست، و ضررهای فرهنگی باقی و به نسل‌های بعد انتقال پیدا می‌کند. چنانچه دیدید و می‌بینید. و اگر نبود لطف خاص خداوند منّان و تحول برق‌آسای ملت در سراسر کشور، نمی‌دانیم سرانجام اسلام و کشور به کجا کشیده می‌شد.»[1]

با توجه به اهمیت مسئله و ازآنجایی‌که رسانه‌ها نقش پررنگی در جهت‌گیری جامعه در جهت صلاح و فساد دارند، مبنای امام (رحمه‌الله) در مواجهه با رسانه‌های گروهی این است که اگر محتوای این رسانه‌ها اعم از متنی، تصویری، صوتی و... به‌دوراز هرگونه فساد و فحشا باشد، به دنبال آن جامعه هم، پاک و سلامت خواهد ماند. درواقع، امام (رحمه‌الله) تأثیرپذیری جامعه از رسانه‌های گروهی را یک امر حتمی و ناگزیر دانسته و اصلاح و سلامت رسانه‌های گروهی را اصلاح و سلامت جامعه می‌شمارند.

  • «خواهرها و برادرهای ما باید بدانند که عهده‌دار چه خدمتی هستند؛ چنانچه مطبوعات اصلاح بشود، رسانه‌های گروهی اصلاح بشود، یک جامعه اصلاح می‌شود.»[2]
  • «اصلاح این دستگاه‌ها، اصلاح جامعه است و فساد اگر در این دستگاه‌ها واقع بشود، فساد جامعه است.»[3]
  • «رادیو، تلویزیون یک دستگاهی است که چنانچه فاسد از کار دربیاید، یک ملت را فاسد می‌کند.»[4]

ازاین‌رو، امام (رحمه‌الله) پیکان انتقاد خود را بیشتر متوجه مسئولان کرده و به آنان تنبه و توجه می‌دهند که یکی از مصادیق خدمت و خدمت‌رسانی به افراد جامعه، اصلاح رسانه‌های گروهی از هرگونه مظاهر فساد، شبهه و فحشا است.

  • «این رادیوتلویزیون باید اصلاح بشود؛ یعنی باید متحول بشود به یک بنگاه تعلیمی، آن‌هم تعلیمات اسلامی.»[5]

هم‌چنین، این مبنا با نظریه‌ای که می‌گوید صرفاً با فرهنگ‌سازی در حوزه مصرف‌کننده می‌توان بر معضلات رسانه‌ها غلبه کرد، متضاد است.

بنابراین مبنای امام رحمه‌الله، اگر فضای مجازی، خصوصاً شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های ویدئویی و موتورهای جستجو، فساد را منتشر کنند، جامعه را به فساد می‌کشانند. در حقیقت جامعه پاک دوران کنونی ما، مستلزم فضای مجازی پاک است.

 



[1]. موسوی خمینی، روح‌الله، صحیفه امام(مجموعه سخنرانی و...)، ج 19، ص 109. (22/11/63)

[2]. موسوی خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، پیشین، ج 13، ص 41. (05/06/59)

[3]. همان، ج 10، ص 18. (29/07/58)

[4]. همان، ج 14، ص 257. (12/03/60)

[5]. همان، ج 12، ص 103. (31/02/59)

نظارت دقیق مسئولان بر محتوای رسانه‌ها

  • ۱۴۲۲

 مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← نظارت دقیق مسئولان بر محتوای رسانه‌ها


استقلال رسانه در جهت مصالح ملی

رسانه‌ها به دلیل این‌که، همگانی بوده و مطالب و محتوای آن‌ها به‌راحتی در اختیار همه اقشار جامعه قرار می‌گیرد، نظارت بر برنامه‌ها اعم از اخبار، فیلم‌ها، کارتون‌ها، گزارش‌ها و مصاحبه‌ها و... یک امر بسیار ضروری است که در سطح مسئولان قابل‌پیگیری است. امام (رحمه‌الله) نیز، یکی از کارهای مهم در ارتباط با رسانه‌ها را نظارت مسئولان بر محتوای آن‌ها دانسته و بر اجرایی شدن آن تأکید داشتند.

  • «رادیو و تلویزیون به‌طوری‌که در قانون اساسی می‌گویند هست، این باید تحت نظارت مجلس و دولت و قوای اجراییه، با نظارت همه این‌ها اداره بشود.»[1]
  • «نباید این دستگاه (صداوسیما) به‌طور هرج‌ومرج اداره بشود. این دستگاه در زیر نظر هر سه قوه است از باب این‌که اهمیت داشته. دستگاهی که تمام قوایی که در ایران هست در او نظر دارند و در او نماینده دارند، این دستگاه نباید این‌طور باشد که هر کس هر چه دلش می‌خواهد در آنجا بگوید، افراد غیرمسئول یک‌وقت واقع بشوند آنجا مصاحبه بکنند، در مصاحباتشان یک‌وقت مسائل اعوجاجی باشد.»[2]

از بیانات امام (رحمه‌الله) می‌توان این‌گونه استنباط کرد که مراکز و افراد نظارت‌کننده بر رسانه‌ها عبارت‌اند از:

1. قوه مجریه؛

2. قوه مقننه؛

3. قوه قضاییه.[3]

بنابراین، اگر خطایی از جانب رسانه‌ها اعم از رادیو، تلویزیون، سینما، مطبوعات و... سر بزند، به این معناست که؛

اولاً: قوای سه‌گانه در مسؤولیت خود (نظارت بر محتوا و عملکرد رسانه‌ها) کوتاهی کرده‌اند؛

ثانیاً: قوای سه‌گانه مسئول‌اند برخورد لازم با آن‌ها را داشته باشند؛

ثالثاً: باید افراد فاسد و خودفروخته از رسانه‌ها پاک‌سازی شوند.

یکی از مهم‌ترین نکات مربوط به فضای مجازی، نظارت‌پذیر سازی آن است. هم‌اینک، به دلیل غلبه تفکر لیبرالیسم در مدیریت فضای مجازی کشور، برخی مدعی‌اند نباید بر محتوای منتشره در فضای مجازی نظارتی وجود داشته باشد. درحالی‌که بر اساس مبنای امام خمینی رحمه‌الله، به دلیل آنکه فضای مجازی رسانه‌ای فراگیر و دارای مخاطبین فراوان است، باید محتوای آن کاملاً تحت نظارت کشور باشد. همچنین افراد زاویه‌دار با اسلام و مبانی انقلاب اسلامی نباید در مدیریت فضای مجازی و فرایند تولید و توزیع محتوا دخالتی داشته باشند.



[1]. موسوی خمینی، روح‌الله، صحیفه امام(مجموعه سخنرانی و...)، پیشین ،‌ ج 12، ص 439. (25/03/1359)

[2]. همان، ج 16، ص 119. (27/12/1360)

[3]. شورای نظارت بر سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران که بر اساس اصل ۱۷۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده‌است، نهادی برای نظارت بر صدا و سیما است. این شورا به‌عنوان بازوی نظارتی، مسئول ارائه مستقیم گزارش‌ها و ارزیابی‌های قوای سه‌گانه نظام از عملکرد رسانه ملی به رهبر جمهوری اسلامی است. این شورا از ۶ عضو (۲ نفر به انتخاب رئیس‌جمهور ایران، ۲ نفر به انتخاب رئیس قوهٔ قضائیه و ۲ نفر به انتخاب مجلس شورای اسلامی) تشکیل می‌شود.

(قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران - فصل دوازدهم: صداوسیما ـ اصل 175

فصل دوازدهم: صداوسیما

اصل یک‌صد و هفتاد و پنجم: در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور باید تأمین گردد. نصب و عزل رئیس سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران با مقام رهبری است و شورایی مرکب از نمایندگان رئیس‌جمهور و رئیس قوه قضائیه و مجلس شورای اسلامی(هرکدام دو نفر) نظارت بر این سازمان خواهند داشت. خط‌مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت بر آن را قانون معین می‌کند.

اصل سابق: اصل یک‌صد و هفتاد و پنجم: در رسانه‌های گروهی (رادیو و تلویزیون) آزادی انتشارات و تبلیغات طبق موازین اسلامی باید تأمین شود.
این رسانه‌ها زیر نظر مشترک قوای سه‌گانه قضائیه (شورای عالی قضایی)، مقننه و مجریه اداره خواهد شد. ترتیب آن را قانون معین می‌کند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در دوازده فصل مشتمل بر یک‌صد و هفتادوپنج اصل تنظیم گردیده و با اکثریت دوسوم مجموع نمایندگان مجلس بررسی نهایی قانون اساسی به تصویب رسیده است در تاریخ بیست و چهارم آبان ماه یک هزار و سیصد و پنجاه‌وهشت هجری شمسی مطابق با بیست و چهارم ذی‌الحجه یک هزار و سیصد و نودونه هجری قمری به تصویب نهایی رسید.)

آزادی رسانه‌ای در حد قانون نه به قیمت خیانت به آرمان‌های کشور

  • ۱۴۴۹

با توجه به نوع کاربری رسانه و شیوه ارائه برنامه‌ها، محصولات و... می‌توان گفت که همیشه موضوعاتی با اصل رسانه در ارتباط بوده و موجب به چالش کشیدن آن بودند؛ یکی از آن موضوعات، «آزادی» است که برای نحوه ارائه خروجی رسانه‌های گوناگون دارای برنامه و راه‌کار است. یکی از مبانی مهم امام (رحمه‌الله) رعایت تعیین حد و حدود آزادی بیان و آزادی قلم در رسانه‌ها بوده که باید دارای شاخصه‌های مطابق با دین و فرهنگ عمومی جامعه باشد.

  • «پس آزادی ـ که گفته می‌شود که مطبوعات آزادند، بیان آزاد است ـ معنایش این نیست که مردم آزادند که هر کاری می‌خواهند بکنند؛ مثلاً آزادند دزدی بکنند، آزادند به فحشا بروند، آزادند مراکز فحشا درست کنند. این آزادی، آزادی غربی است ـ البته به‌استثنای دزدی‌اش ـ این آزادی غربی [است] که هر کس هر کاری دلش می‌خواهد بکند و لو این‌که فحشا باشد، و لو این‌که یک کارهایی باشد ناشایسته. این‌طور آزادی در ایران نمی‌تواند باشد. آزادی در حدود قانون باید باشد. قوانین اسلام را باید ملاحظه کرد؛ در چهارچوب قوانین اسلام، در چهارچوب قانون اساسی، بیانْ آزاد و بحثْ آزاد. این اشتباهی است که می‌کنند.»[1]
  • «در بعض مطبوعات می‌بینیم که این‌ها از آزادی سوءاستفاده می‌کنند؛ به گمان این‌که یا به خیال اینکه آزادی است، می‌خواهند از مردم آزادی را سلب کنند. این مردم با این زحمتی که در این سال‌های طولانی کشیده‌اند و با این خون‌هایی که در این دو سال اخیر داده‌اند می‌خواهند آزاد باشند. بعضی مطبوعات می‌خواهند از این‌ها سلب آزادی بکنند؛ به اسم "آزادی قلم" برخلاف مسیر ملت عمل بکنند. دست اشخاصی که می‌خواهند اختناق در ملت ایجاد کنند، می‌خواهند چپاولگری کنند، بعضی مطبوعات دست آن‌ها را دارند باز می‌کنند؛ و این معنی، آزادی نیست؛ این معنی، خیانت است. اینکه داده می‌شود به ملت، آزادی است؛ نه خیانت. آزادی قلم است؛ نه خیانت قلم. آزادی بیان است؛ نه بیان خائنانه.»[2]
  • «مطبوعات در نشر همه حقایق و واقعیات آزادند. هرگونه اجتماعات و احزاب از طرف مردم درصورتی‌که مصالح مردم را به خطر نیندازند آزادند و اسلام در تمامی این شئون حدومرز آن را تعیین کرده است.»[3]
  • «همه مطبوعات آزادند مگر این‌که مقالات، مضر به حال کشور باشد.»[4]
  • «مطبوعات درعین‌حال که یک مؤسسه محترم و بسیار مؤثرند، لکن باید روی موازین مطبوعاتی و خدمت به ملت رفتار کنند. آزادی قلم و آزادی بیان معنایش این نیست که کسی بر ضد مصلحت کشور قلمش آزاد است که بنویسد، برخلاف انقلابی که مردم پایش خون داده‌اند بنویسد. همچو آزادی صحیح نیست. قلم آزاد است که مسائل را بنویسد؛ لکن نه اینکه توطئه بر ضدانقلاب بکند. بیان آزاد است که مطالبی اگر دارد بنویسد؛ آن‌هم مطالبی که به او داده می‌شود. از همه اشخاص بنویسد، بدون توطئه.»[5]
  • «باید مطبوعات در خدمت کشور باشند، نه بر ضدانقلاب کشور. مطبوعاتی که بر ضدانقلاب کشور هستند، این‌ها خائن هستند. مطبوعات باید منعکس‌کننده آمال و آرزوی ملت باشند. مسائلی که ملت می‌خواهند، آن‌ها را منعکس بکنند. البته آزادند که یک مطلب دیگری هم که کسی می‌گوید منعکس کنند؛ لکن در توطئه آزاد نیستند. ما از بعض مطبوعات، توطئه می‌فهمیم؛ برای این‌که می‌بینیم که مسائلی که به ضدانقلاب است، باآب‌وتاب و با طول تفسیر می‌نویسند، و مسائلی که بر وفق انقلاب است، یا نمی‌نویسند، یا با اشاره رد می‌شوند. این‌طور مطبوعات موردقبول ملت نیست.»[6]
  • «آزادی مطبوعات هست؛ اما توطئه هم آزاد است؟ آزادی مطبوعات هست، اما مطبوعات آزادند که کمونیست‌ها می‌گویند بنویسند، که مسلمان‌ها می‌گویند ننویسند؟ این معنی "آزادی مطبوعات" است، یا توطئه در کار است؟ اگر این توطئه پیش برود، همه‌تان را از بین می‌برند.»[7]
  • «آقایانی که اسم از "آزادی" می‌آورند، چه آقایانی که داخل در مطبوعات هستند و چه قشرهای دیگری که فریاد از آزادی می‌زنند، این‌ها آزادی را درست بیان نمی‌کنند، یا نمی‌دانند. در هر مملکتی آزادی در حدود قانون است، در حدود قوانین آن مملکت است. مردم آزاد نیستند که قانون را بشکنند. معنی آزادی این نیست که هر کس برخلاف قوانین برخلاف قانون اساسی یک ملت، برخلاف قوانین ملت هم هر چه دلش می‌خواهد بگوید. آزادی در حدود قوانین یک مملکت است. مملکت ایران مملکت اسلامی است و قوانین ایران قوانین اسلام است.»‌[8]

از این بیانات امام (رحمه‌الله) می‌توان نکاتی را در باب آزادی رسانه‌ها استفاده کرد که عبارت‌اند از:

1. آزادی باید در حد قانون باشد؛ در حد قوانین اسلامی و در حد قانون اساسی؛

2. آزادی‌ای که به‌طرف فحشا بکشاند یا آزادی‌ای که منجر به ساخت مراکز فحشا بشود، آزادی غربی است؛

3. باز گذاشتن دست چپاولگر و اغتشاش‌گر آزادی نیست بلکه، خیانت است؛ یعنی، قلم، قلم خائنانه است، بیان، بیان خائنانه است؛

4. مصادیق واقعی آزادی در رسانه عبارت‌اند از: بیان حقایق و واقعیات و اجتماع گروه‌ها و احزاب مردمی بر محور مصالح مردم و در محدوده قوانین اسلام؛

5. ازجمله ویژگی‌های آزادی رسانه، مضر نبودن به حال کشور و فرهنگ عمومی جامعه و نیز، در خدمت کشور، انقلاب و ملت بودن است؛

6. معنای آزادی این است که در آن توطئه نباشد؛ اعم از توطئه بر ضد اسلام، توطئه بر ضد انقلاب و توطئه بر ضد مصلحت کشور.

حد آزادی در فضای مجازی مطابق مبانی امام خمینی رحمه‌الله، قانون است. فراتر از قانون، نمی‌توان با تمسک به کلمه «آزادی»، فساد، فحشا، شبهات، شایعات و هر آنچه مخالف اصول مسلم اسلامی و مضر به حال کشور و فرهنگ عمومی جامعه است را در فضای مجازی تولید و منتشر ساخت.

 



[1]. موسوی خمینی، روح‌الله، صحیفه امام(مجموعه سخنرانی و...)، پیشین، ج 7، ص 536. (08/03/1358)

[2]. همان، ج 7، ص 321. (25/02/1358)

[3]. همان، ج 4، ص 266. (11/08/1357)

[4]. همان، ج 5، ص 416. (20/10/1357)

[5]. همان، ج 7، ص 320. (25/02/1358)

[6]. همان، ج 7، ص 321. (25/02/1358)

[7]. همان، ج 7، ص 337. (30/02/1358)

[8]. همان، ج 7، ص 535. (08/03/1358)

پاسخ به شبهات و سوالات