آسیب های فضای مجازی به سبک زندگی

سبک زندگی

شاید مهم‌ترین بعدی که در خانواده دچار اختلال می‌شود، سبک زندگی خانوادگی است. فضای مجازی، تمامی ابعاد زیستی خانواده خصوصاً سبک زندگی را دستخوش تغییر قرار داده و نوع تعاملات خانواده و منش آن را دگرگون ساخته است. برخی از مهم‌ترین آسیب‌های مرتبط با سبک زندگی خانواده عبارت است از:

1- مدگرایی و کاهش تقید به حجاب

یکی از آفت‌های مهم رسانه‌های غربی، رواج مد و مدگرایی بین مخاطبین و کاربران این نوع رسانه‌هاست. جذاب سازی مدهای غربی در پوشش و سبک زندگی یکی از اهداف دشمن در استحاله فرهنگی جوامع مسلمانی مثل ایران است. رواج پوشش‌های نامناسب خصوصاً در میان بانوان، لوازم و دکوراسیون لوکس منزل، آرایش‌های زننده، ... در میان خانواده‌ها، آنان اکثراً به دلیل دسترسی آسان به فضای مجازی و کانال‌ها و شبکه‌های اجتماعی مروج سبک زندگی غربی است. با توجه به گستردگی روابط میان افراد در فضای مجازی، با گرایش تنها یک نفر از یک جمع به مد خاصی، باقی بانوان نیز به این رقابت ناسالم می‌پیوندند. به‌طورمعمول مدگرایی و کاهش تقید به حجاب با ایجاد تغییرات نامتعارف در پوشش سنتی مانند چادر اتفاق می‌افتد. استفاده از چادرهایی با دوخت یا رنگ نامتعارف، استفاده نامتعارف از چادر، استفاده از روسری نامتعارف در کنار چادر، استفاده از آرایش نامتعارف همراه با چادر، استفاده از کفش زنانه نامتعارف، استفاده از پوشش ساپورت به‌جای شلوار و مانتو از مهم‌ترین مواردی است که به‌مرور موجب ایجاد آسیب فوق‌الذکر می‌شود.

2-هویت زدایی از مفهوم خانواده

ارزش خانواده به‌اندازه‌ای است که از آن به‌عنوان یک جامعه کوچک یاد می‌کنند. درواقع، جامعه از واحدهای کوچکی به نام خانواده به وجود می‌آید که دربردارنده آداب‌ورسوم و باورهای گوناگون است. بنابراین، اگر بخواهند یک جامعه را از داخل تهی کرده و آن را با فرهنگ اصیل خود بیگانه کنند، هویت و اصالت فرهنگی آن جامعه ـ که یکی از مصادیق مهم آن خانواده است ـ را از بین برده و مفهوم تشکیل خانواده را یک مفهوم بی‌ارزش جلوه دهند.

با توجه به جایگاه ویژه اینترنت در اجتماع و ساختار زندگی اجتماعی، شاهد تأثیرات زیاد آن در با اهمیت‌ترین بُعد اجتماعی یعنی، خانواده هستیم؛ تأثیراتی که همه ابعاد ساختاری یک خانواده را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.

3- کم شدن و از بین رفتن گفتگو و تعاملات بین اعضای خانواده

اعضای خانواده نیازمند برقراری روابط عاطفی در خانواده هستند و می‌توان گفت پاسخ‌گویی به این نیاز ازجمله مهم‌ترین کارکردهای خانواده است. استفادهٔ بیش‌ازحد از اینترنت و شبکه‌های مجازی باعث می‌شود اعضای خانواده کمتر به این نیاز مهم یکدیگر پاسخ‌گو باشند. چنان‌که امروزه اعضای خانواده به‌ویژه همسران، از این مسئله گلایه می‌کنند و ناراضی هستند.^[1] به گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز، نتایج پژوهشی که به‌منظور شناخت تأثیر اجتماعی و روان‌شناختی اینترنت بر روی 169 نفر در 73 خانوار در یک سال انجام‌گرفته و اینترنت در این نمونه افراد عمدتاً برای ایجاد ارتبـاط مورداستفاده قرار می‌گرفت، نشان می‌دهد: استفاده از اینترنت با کاهش ارتباطات مشارکت‌کنندگان در پژوهش با اعضای خانواده در محیط خانه، کاهش اندازه حلقه اجتماعی آن‌ها و افزایش احساس افسردگی و تنهایی همـراه بوده است. مؤلفان نتیجه‌گیری کردند که آنچه با استفاده از اینترنت ازدست‌رفته، حضور فیزیکی فرد برای دیگری بوده است.[2]

4-کم‌رنگ شدن صله ارحام و ارتباطات اجتماعی

فضای مجازی علاوه بر روابط درون خانوادگی موجبات سردی روابط فامیلی را فراهم آورده است. تا پیش‌ازاین حتی در معاشرت‌های فامیلی توجه زیادی به برنامه‌های تلویزیونی بود اما در همان حین هم توجه جمعی و مشترک بود ارتباط عاطفی نیز برقرار می‌شد اما با گسترش فضای مجازی در حال حاضر افراد خانواده در انزوا و تنهایی سر در گوشی‌های خود دارند و توجهی به اطراف ندارند و این به کیفیت روابط لطمه اساسی میزند. در طرف دیگر برخی با اکتفا به شبکه‌های اجتماعی کمتر نیاز به صله‌رحم از نوع سنتی و شفاهی آن دارند. این موضوع در شهرهای بزرگی چون تهران که طبیعتاً رفت‌وآمد هزینه‌ها و زمان بیشتری می‌طلبد جلوه بیشتری دارد. در حال حاضر به دلیل مشکلات اقتصادی و فرهنگی که در جامعه به وجود آمده است ناخواسته به این توجیه و ترجیح روی آورده‌اند که به‌جای ارتباط حضوری به همان ارتباط اینترنتی اکتفا کنند.

«امروزه اینترنت در زندگی اجتماعی، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت، جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعت‌ها وقت خود را در سایت‌های اینترنتی می‌گذرانند، بسیاری از ارزش‌های اجتماعی را زیر پا می‌نهند؛ چراکه فرد، دیگر فعالیت‌های اجتماعی خود را کنار گذاشته، به فعالیت‌های فردی روی می‌آورد. نتایج پژوهش شاندرز نشان داد که استفاده زیاد از اینترنت، با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. برعکس، کاربرانی که از اینترنت کمتر استفاده می‌کنند، به‌طور فراوانی با والدین و دوستانشان ارتباط بیشتری دارند.»^[3]

5-ترویج گسترده زن‌سالاری

پیام‌های مورد تبادل قرارگرفته در فضای مجازی، گاهی حکایت از دیدگاه فمینیستی و نوع نگاه ایشان به ساختار خانواده داشته سعی در نادیده گرفتن تفاوت‌های جنسیتی و کم‌رنگ کردن نقش پدر در خانواده و به حاشیه راندن او و درنتیجه کاهش عاملیتش در زندگی مشترک دارند. تبادل پیام‌هایی که دلالت بر بی‌مسئولیتی مرد، عدم توانایی او در تربیت فرزند و مباحثی ازاین‌دست دارد، جایگاه پدر در خانواده را متزلزل ساخته و این امر موجب تضعیف ساختار خانواده مطلوب اسلامی می‌گردد. نمونه دیگری که می‌توان در مورد ترویج تفکرات فمینیستی در فضای مجازی نام برد، ارائه آمار و ارقامی است که بدون هیچ تحلیلی و تبیینی در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال، شاخص «ایران» در احراز رتبه جهانی حمایت از زنان...طبیعی است که با پذیرش چنین شاخص‌هایی از سوی زنان، احساس حقارت و خودکم‌بینی بر آن‌ها غلبه کرده و درصدد برمی‌آیند تا به تقلید از کشورهای پیشرو، در کسب شاخص‌ها بپردازند.^[4]

6-گرایش به اشرافی گری

میل به اشرافی گری و زندگی اشرافی را می‌توان در سبک زندگی اشرافی افراد جستجو کرد. همچنین سکوت در برابر زندگی اشرافی مسئولین و یا تلاش در راستای توجیه این رفتار همچنین در پیش گرفتن زندگی اشرافی در محیط کار و منزل درنتیجه گسترش فضای مجازی و تبلیغ این نوع سبک زندگی است. فیلم‌ها و سریال‌های غربی، داستان‌ها و رمان‌های خارجی که به‌آسانی در فضای مجازی قابل‌دسترسی هستند گرایش به این نوع زندگی را در میان جامعه افزایش داده است. متأسفانه یکی از دلایل عمده ارتکاب اختلاس، رشوه و چپاول بیت‌المال به‌وسیله برخی مسئولین که در رأس برخی مناسب قرار می‌گیرند نتیجه گرایش به زندگی اشرافی است که فضای مجازی سهم بزرگی در گسترش آن داشته است.

7-گرایش به رفاه‌طلبی، آسایش‌طلبی و عافیت‌طلبی

فضای مجازی بستر مناسبی برای تضعیف زندگی بر اساس و مدار انقلاب و ارزش‌ها و آرمانه‌ای انقلابی و شیعی است. رواج خودمحوری، خودخواهی و حرص، آز، طمع، دنیاطلبی از پیامدهای حضور مداوم ایرانیان در کانال‌ها و گروه‌های اینترنتی است که اغلب نیز این کانال‌ها و گروه‌ها صبغه مذهبی ندارند. ایجاد رقابت و چشم‌وهم‌چشمی و موفق جلوه دادن افرادی که رفاه مادی و ظاهری دارند و همچنین ترس از به خاطر افتادن رفاه مادی خانواده‌ها را به سمت‌وسوی زندگی عافیت طلبانه و آسایش و رفاه سوق می‌دهد. در حال حاضر غلبه این نوع نگاه مادی در زندگی برخی از کاربران فضای مجازی به حدی رسیده است که برای رسیدن به این نوع زندگی دست به هر کاری می‌زنند.

8-رواج فرهنگ اسراف و تبذیر

گرایش به زندگی اشرافی و پرتجمل پیامدهای زیان‌بار بسیاری بر زندگی اقتصادی خانواده‌ها دارد. بدیهی‌ترین آثار این فرهنگ غلط، زدوده شدن آرامش از کانون گرم خانواده است. این امر علاوه بر تحمیل خسارت فراوان مادی و معنوی بر خانواده‌ها، کشور را نیز دچار معضلات پرشماری همچون افزایش فقر، کاهش برکت، وابستگی به بیگانگان و مانند آن در پی خواهد داشت. فضای مجازی متعلق به دشمن، نقش پررنگی در ترویج فرهنگ اسراف و تبذیر بازی می‌کند. به دلیل فرهنگ‌سازی طولانی‌مدت سلطه گران در محیط‌های رسانه‌ای، افراد زیادی در مصرف خوراک و پوشاک، ذ دچار این خصیصه غیر اسلامی هستند.

9-مصرف‌گرایی

گروهای تبلیغی مربوط به مد و لباس، دیدن انواع خوراکی‌های متفاوت، تبلیغات رستوران‌ها، صف‌های طولانی مربوط به خرید آخرین برندها، همه و همه حس مصرف‌گرایی افراد را قلقلک می‌دهد، طبق پژوهش‌ها یکی از اولویت‌های فعالیت زنان در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی خریدهای آنلاین و عضویت در گروه‌های تبلیغی و مد و لباس است، این ماجرا که به مصرف‌گرایی افراد دامن می‌دهد، پیامدهای منفی دیگری را نیز در پی خواهد داشت.^[5]

---

[1]. تهدیدها و آسیب‌های اینترنت و فضای مجازی برای خانواده؛ تاریخ انتشار: ۰۷ بهمن ۱۳۹۵ - ۱۳: ۰۱؛ کد خبر: ۲۳۹۸۴؛

https://gerdab.ir/fa/news/23984/

[2]. دریفوس، هربرت، درباره اینترنت؛ نگاهی فلسفی به اینترنت، ترجمه علی ملائکه، تهران: نشر گام نو، 1383 ش، ص 15 و 16.

[3]. مقاله: نقش آموزه‌های دینی اسلامی در پیشگیری از آثار مخرّب فضای مجازی بر خانواده؛ نویسنده: نجمه ملاحی؛ تاریخ و زمان انتشار: چهارشنبه, 29 آذر 1396 ساعت 16:26؛

http://www.rahavardnoor.ir/index.php/archive/item/861-pishgiri-az-asare-mokharrebe-fazaye-majazi

[4]. ماهنامه موعود، شماره 192 و 193؛ بهمن و اسفند 1395؛ مقاله: خانواده و فضای مجازی؛ نویسنده: ندا ملکی؛ ص 31.

[5]. پاور پوینت: بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی بر اخلاق تربیتی و فردی کاربران؛ منصور حسینی طایقانی؛ اسلاید 30.