آیا ادامه فعالیت تلگرام حرام است؟

اخیرا در جامعه شبهه ای مطرح شده است تحت این عنوان که آیا ادامه فعالیت تلگرام ، حرام است یا خیر؟

آیت الله موحدی کرمانی در خطبه های نماز جمعه تهران در سخنانی فرمودند:«فعالیت تلگرام که موجب سلطه اجانب می‌شود طبق متن صریح قرآن حرام است. برای حفظ ارزش‌های انقلابی باید روی اینترنت بومی تمرکز کرد. همان کاری که چینی‌ها کرده‌اند ما هم می‌توانیم. دولت لازم است قانون استفاده کنندگان از فیلترشکن‌ها تدوین و تصویب کند. چرا در فضای مجازی قهرمان سازی کاذب صورت می‌گیرد؟ لزوم بهره مندی مناسب از فضای مجازی و اینترنت جهت گسترش تشیع حتمی است. هشتاد درصد از فضای مجازی جهانی در اختیار آمریکایی‌ها است.»

بعد از سخنان آیت الله موحدی کرمانی برخی در واکنش به این سخنان بیانات یا نوشته هایی را روانه فضای مجازی نمودند. یکی از این واکنش های سریع و عجولانه و بدون ذکر دلیل در این زمینه چنین است:

«خوشبختانه اغلب معتقدان به حلال و حرام می دانند که سخن خطیب نماز جمعه درباره حرام بودن تلگرام مبنای قرآنی ندارد.»

یکی دیگر از واکنش های مجازی به سخنان خطیب نماز جمعه تهران نیز چنین است:

«کجای فقه گفته از وسیله‌ای که کاربرد مثبت و منفی دارد اگر کسی استفاده منفی کرد استفاده مثبت هم حرام می‌شود؟! ... بهتر است بجای تحریم حلال خدا شبهات را پاسخ دهیم و آنجا که قابل پاسخ دادن نیست بجای پاک کردن صورت‌مسئله با بستن فضای مجازی، آن اشکال بی‌پاسخ را رفع کنیم.»

اما آیا سخن آیت الله موحدی بدون مبنای قرآنی است و یا با تمثیل «پاک کردن صورت مساله» می توان در مقابل سخنان آیت الله موحدی کرمانی به پاسخگویی پرداخت.

آیت الله موحدی کرمانی در سخنان خود به این آیه قرآن تمسک نموده است که خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا[1]». طبق این آیه قرآن کریم و روایات فراوان دیگر، هرگونه ارتباط با کفار که موجب تسلط و سلطه آنان بر مسلمین شود، از جانب اسلام نفی شده است و این اصل به قاعده «نفی سبیل» معروف شده است که در بسیاری از ابواب فقهی کاربرد دارد. فاضل مقداد در تبیین این قاعده فقهی می فرماید: «فقهاء با این آیه ( آیه نفی سبیل ) بر مسائل متعددی استدلال می کنند». آن گاه خود، نُه مسأله را بر شمرده و در پایان گفته است : «به طور کلی هر چیزی که موجب دخول مسلمان در ملک کافر یا موجب سلطه کافر بر مسلمانان گردد، به دلیل آیه یاد شده باطل است».[2] اما استناد به جمله «پاک کردن صورت مساله» نیز استناد درستی نیست زیرا اگر بخواهیم به این امر استناد کنیم باید عمل پیامبر گرامی اسلام در تخریب مسجد ضرار[3] را هم «پاک کردن صورت مساله» بدانیم و بگوییم پیامبر لازم بود فرهنگ سازی کند و به تخریب مسجد دست نزند در حالیکه پیامبر گرامی اسلامی صلی الله علیه و آله و سلم، نه تنها مسجد را تخریب نمودند؛ بلکه دستور دادند تا مدت ها مردم زباله های خود را نیز در مکان همان مسجد بریزند تا حتی قداست آن مکان نیز در اذهان مردم رفع گردد.[4]

از طرفی لازم به ذکر است که استدلال خطیب محترم به آیه نفی سبیل، تنها یکی از استدلال هایی است که با آن می توان ادامه فعالیت تلگرام در شرایط فعلی (که موجب سلطه اجانب بر بیگ دیتای کشور می شود) را حرام دانست و بر همین مبنا بود که تنباکو که از نظر غالب فقهای آن زمان فی نفسه (به خودی خود) حلال بود، به دلیل سلطه اجانب بر اقتصاد کشور حرام دانسته شد و فتوای مهمی در این زمینه صادر گردید. در این زمینه قواعد فقهی مهم دیگری نیز وجود دارد که به تایید بیانات خطیب نماز جمعه تهران می آید که به دلیل لزوم اختصار در این مقال تنها به ذکر عناوین آن قواعد بسنده می کنیم و تفصیل آنرا به جای دیگری وا می گذاریم. عنوان این قواعد عبارتند از: «نفی ضرر مبتنی بر قاعده لا ضرر[5]»، «حرمت اعانه بر اثم»، «حرمت اعانه بر ظلم»، «اصل عقلانی حرمت دادن اطلاعات مسلمین به بیگانگان و حرمت جاسوسی به نفع کفار»، «نفی مودت با کفار و نفی رکون و تکیه به آنها»، «حرمت نقض حریم خصوصی از جانب همگان اعم از کافر و غیر کافر مگر در موارد تزاحم» که هر یک از این قواعد علاوه بر اثبات حرمت ادامه فعالیت تلگرام و امثال آن، می تواند یک وجوب را هم اثبات نماید و آن «وجوب کفایی راه اندازی اینترنت و شبکه اجتماعی ملی» است که بر هر فرد توانا و آشنای به این حوزه و نیز بر هر مسئولی که کار در دست او است واجب است تا در این مسیر قدم نهاده تا کشور را از سلطه اجانب و از انواع ضررها، اثم ها و موارد دیگر مطرح در قواعد فوق رها نماید، همانطور که در ضروریات نظام که تحت عنوان «واجبات نظامیه» در فقه بحث می شود، تولید و فراهم آوردن زمینه تولید آن محصول و خدمات مربوطه، به قدر کفایت به عنوان «واجب کفایی» مطرح شده است.[6]  همجنین بر کسانی که فضای رسانه ای در اختیار آنها است (که شامل عموم فعالان فضای مجازی می شود) واجب است که در این زمینه امر به معروف (راه اندازی شبکه ملی اطلاعات) و نهی از منکر (سلطه نرم افزارهای خارجی بر بیگ دیتای کشور) نمایند و کوتاهی در این زمینه ترک یکی از دستورات مهم مقام معظم رهبری امام خامنه ای است که می فرمایند: «در مسئله‌ی فضای مجازی، اونی که از همه مهم‌تر است، مسئله‌ی شبکه‌ی ملّی اطّلاعات است. متأسّفانه در این زمینه کوتاهی شده، کاری که باید انجام بگیرد، انجام نگرفته؛ این [طور] نمیشود. اینکه ما به عنوان اینکه نباید جلوی فضای مجازی را گرفت، در این زمینه‌ها کوتاهی کنیم، این مسئله‌ای را حل نمیکند و منطق درستی هم نیست ... بهترینِ کشورها، قوی‌ترینِ کشورها، در این زمینه‌ها خطّ قرمز دارند؛ راه نمیدهند؛ ... کنترل میکنند. ما هم باید کنترل کنیم؛ این کنترل کردن معنایش این نیست که ما ملّت را از فضای مجازی محروم کنیم؛ امروز بهمنی از گزاره‌های درست و نادرست دارد روی سر مراجعین اینترنت ما فرود می‌آید؛ اطّلاعات غلط، اطّلاعات نادرست، اطّلاعات مضر، شِبه اطّلاعات. خب اینها دارد مثل یک بهمنی فرود می‌آید؛ ما چرا باید اجازه بدهیم این اتّفاق بیفتد؟ ما چرا باید اجازه بدهیم آن چیزهایی که برخلاف ارزشهای ما است، برخلاف آن اصول مسلّمه‌ی ما است، برخلاف همان اجزا و عناصر اصلی هویّت ملّی ما است، به­وسیله‌ی کسانی‌ که بدخواه ما هستند، در داخل کشور توسعه پیدا کند؟ نه. کاری کنید که از منافع و سودها و بهره‌های فضای مجازی همه بتوانند استفاده کنند.»[7]

به طور خلاصه سخنان حضرت آیت الله موحدی کرمانی نه تنها فاقد مبنای قرآنی نیست، بلکه تنها به یکی از قواعد فقهی در این زمینه پرداخته است و قواعد فراوان و روایت فراوان دیگری می تواند به عنوان دلیل یا موید برای سخنان ایشان مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

حجت الاسلام مجتبی شیخی، کارشناس ارشد اقتصاد و کارشناس فقه فضای مجازی

 

[1]. سوره نساء، آیه 141.

[2]. رک الإعتقاد فی شرح واجب الأعتقاد، ج 2، ص 44.

[3]. سوره توبه: آیات 107-109.

[4]. تفاسیر مجمع‌البیان، المنار و نورالثقلین، ذیل آیات مورد بحث.

[5]. این قاعده شامل انواع ضررهای امنیتی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می شود.

[6].صراط النجاة (شیخ انصاری همراه با حواشی هفت تن از فقهای بزرگ)، ص 278؛ عروة الوثقی مع التعلیقات، الاجاره، فصل فی مسائل متفرقه، م 13؛ خمینی، روح الله موسوی، نجاة العباد، ص 255 و تحریر الوسیله، ج 1، ص 582؛ فانی اصفهانی، 1401ق، ج‏2، ص 29.

[7]. بیانات در دیدار مسئولان نظام در هفدهمین روز از ماه مبارک رمضان 22/3/1396.