سوال: آیا نهی و مسدودسازی و فیلترینگ موجب حریص تر شدن افراد میشود؟

متن شبهه :

طبق روایت مشهور »اَلاِنسانُ حَریص عَلی ما مُنِع«، برخوردهای سلبی موجب حریص شدن انسان به استفاده از چیزهایی میشود که از آن منع شده است. پالایه کردن و مسدودسازی مطالب نامناسب، موجب جلب مردم به آن مطالب میشود. به همین دلیل نباید اقدام به مسدودسازی کرد

 

پاسخ شبهه : 

اسناد این روایت بسیار مخدوش است.¹ بااینحال، آیا انسان نسبت به چیزی که از آن منع میشود، حریص است و یا اینکه نسبت به چیزی که به آن تحریک شود، حریص میشود؟

خداوند متعال پس از آفرینش انسان، به حضرت آدم و حوا فرمود:

وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکنْ أَنْتَ وَ زَوْجُ ک الْجَن َّةَ وَ کلاً مِنْها رَغَداً حَیثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الش َّجَرَةَ فَتَکونا مِنَ الظ َّالِمینَ.

و گفتیم: ای آدم! تو و همسرت در بهشت آرام گیرید و به فراوانی از هر جا که خواستید بخورید و نزدیک این درخت مشوید که از ستمگران خواهید شد!

 اما حضرت آدم و حوا برخلاف توصیه خداوند متعال به آن درخت نزدیک شده و از ثمره آن استفاده کردند.

اکنون آیا میتوان گفت علت استفاده حضرت آدم و حوا ازدرخت ممنوعه، نهی خداوند متعال بوده است؟ به عبارت دیگر این نهی خداوند منان بود که موجب حریص شدن انسان نسبت به آن درخت شد؟ آنچه قرآن از این واقعه نقل میکند، ادعای فوق را مردود اعلام میکند.

بر اساس آیات قرآن، وسوسه شیطان و تحریک او به استفاده از درخت، موجب حریص شدن آدم نسبت به آن درخت شد، نه منع حضرت حق.

قرآن در تشریح علت حریص شدن حضرت آدم و حوا میفرماید:

فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطَانُ لِیُبْدِیَ لَهُمَا مَا وُورِیَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاکُمَا رَبُّکُمَا عَنْ هَٰذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَکُونَا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونَا مِنَ الْخَالِدِینَ* وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ * فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ

شیطان وسوسه شان کرد تا عورتهایشان را که پنهان بود، بر آنان نمودار کند و گفت: پروردگارتان شما را از این درخت منع نکرد، مگر از بیم اینکه دو فرشته شوید و یا جاوید گردید * و برای ایشان سوگند خورد که من خیرخواه شمایم * پس با همین فریب سقوطشان داد.

 بنابراین، آنچه انسان را حریص بر عملی میکند، نهی از آن عمل نیست؛ بلکه تحریک وی به هر طریقی به انجام آن عمل است.

به همین دلیل است که وقتی پزشک بیمار خود را از برخی خوردنیها و آشامیدنیها نهی میکند، موجب تحریک بیمار به مصرف آنها نمیشود؛ بلکه بیمار، نهی پزشک را امری درست و عاقلانه می پندارد و از خوردن و آشامیدن برخی خوراکیها تا حصول سلامتی کامل، امتناع می ورزد.

البته شیوه نهی نیز بسیار مهم است. برخی به گونهای مردم را از چیزی نهی میکنند که موجب تحریک افراد برای رفتن به سوی آن چیز میشود. مثلاً به جوان میگویند که هرگز به سمت فلان سایت نرو! چون در آنجا عکسهای مبتذل زیادی وجود دارد. قطعاً اینگونه نهی کردن موجب تحریک افراد جهت مراجعه به آن سایت میشود. در اینجا اشکال به اصل نهی نیست؛ بلکه به شیوه آن است. بنابراین، نباید به دنبال حذف مسدودسازی مطالب نادرست بود؛ بلکه باید شیوه آن را اصلاح کرد. با برخی تغییرات کوچک در موتورهای جستجو و شبکه های اجتماعی میتوان به این هدف دست یافت. مثلاً مانع ارائه پیشنهادهای نامناسب این دو عنصر فضای مجازی به کاربران شد. در این صورت کاربر اساساً با این مطالب نامناسب مواجه نمیشود که بخواهد با استفاده از پالایه شکن (فیلترشکن)، به آن مطالب دسترسی داشته باشد.

 

اما علت استفاده از عوامل بازدارنده (نهی و مسدودسازی)، ویژگی نفس انسان است. نفس انسان بنا به فرموده قرآن میل به انجام هر عملی بدون محدودیت، خصوصاً در مواردی همچون مسائل جنسی، قدرت طلبی، مال اندوزی و ... دارد:

«بَلْ یریدُ الْإِنْسانُ لِیفْجُرَ أَمامَهُ» بلکه انسان میخواهد مادام العمر گناه کند.

 مجموعه عوامل بازدارنده موجب میشود افراد با خطرات کمتری مواجه شوند. مانند جاده ای که پلیس برای امنیت جان افراد در آن محدودیت سرعت قائل میشود و همگان ملزم به رعایت آن هستند. بنابراین، انسان نسبت به آنچه از آن نهی میشود، حریص نیست؛ بلکه به سبب عوامل محرکه، نسبت به فعل و یا ترک فعلی تحریک میشود.

----------------------------------------------

1 جلودار نقل این سخن بهعنوان حدیث پیامبر اکرم ، سلیمان بن احمد طبرانی )متوف ای 363 ق( از علمای برادران اهل سنت بوده که با سندی بسیار ضعیف، این حدیث را از »عبدالله بن عمر بن الخط اب« روایت میکند. پس از او، شهردار دیلمی آن را نقل کرده و سپس سایر علمای اهل سنت از این دو نفر اقتباس نموده و پس از مد تی در بین شیعیان نیز شایع شده است. )برگرفته از تارنمای »com.andalibonline.www)